Witwassen via dubieuze winkels: zo pakt Amsterdam de souvenirshops aan

Het centrum van Amsterdam staat er vol mee: toeristenwinkels gevuld met sleutelhangers, gebreide mutsen en wietlolly's. De gemeente maakt zich grote zorgen over wat zich achter de schermen afspeelt bij dit soort winkels. "We zien heel veel winkels waar nauwelijks iemand binnenkomt", zegt burgemeester Femke Halsema. "Van één klant per dag die een aansteker koopt, kun je geen duizenden euro's aan huur betalen. Dan weet je eigenlijk wel dat het een bedrijfsmodel is dat legaal niet kan bestaan."

In 2020 telde Amsterdam volgens cijfers van het platform Zicht op Ondermijning 960 ondernemingen waarvan de eigenaar, bestuurder of het bedrijf zelf eerder voor een drugsdelict is veroordeeld door de rechter. Bij nog eens 130 Amsterdamse bedrijven gold dat voor witwassen.

Speciale controleteams

Het is een van de redenen dat Halsema speciale controleteams op souvenirwinkels afstuurt. RTL Nieuws liep een dag mee met de zogeheten ondermijningsbrigade. Zij controleren op fraude, drugshandel en witwassen. Bekijk hier de reportage van verslaggever Maaike Kempes:

In één klap staat het krappe souvenirwinkeltje in het centrum van de hoofdstad vol. Niet met bezoekers die een magneetje of tulpenmok willen kopen, maar met controleurs van de ondermijningsbrigade. Ruim 15 inspecteurs van onder andere de gemeente, Arbeidsinspectie, de NVWA, het UWV en de Belastingdienst komen op een druilerige middag in november de hele zaak doorlichten. Ze zijn met zoveel dat ze niet tegelijk naar binnen kunnen en hun beurt moeten afwachten onder de luifel van de winkel ernaast.

"Souvenirshops zijn een kwetsbare branche voor witwassen," zegt Job van Beekhoven van ondermijningsbestrijder RIEC. "Toeristen betalen vaak met cash, wat het makkelijk maakt om dat geld te vermengen met crimineel drugsgeld." Ook andere winkels waar veel contant geld in omgaat, zijn voor het RIEC verdacht. "Geldkantoren en belwinkels controleren we ook regelmatig."

Risico voor omwonenden

"Inwoners kunnen lang denken dat ze er niet zoveel mee te maken hebben, maar dit soort zaken verschraalt het winkelaanbod," zegt Halsema. Doordat dubieuze toeristenwinkels met crimineel geld gefinancierd worden, drijven ze de huurprijzen op. Zo verdringen ze reguliere ondernemers en kan daar geen groenteboer of kledingwinkel meer terecht.

"Criminele activiteiten komen zelden alleen. Ze zorgen voor meer geweld in de stad. Bij panden waar dat gebeurt, kan vroeg of laat een explosief voor de deur gelegd worden. Dat betekent dat er ook een risico is voor de mensen die er omheen wonen."

Winkel maar zes dagen open

Tijdens de controle valt op dat de winkels ondanks het gebrek aan klanten, niet erg op de kleintjes letten of hun best doen om omzet te draaien. Zo was een van de toeristenshops in de hele maand oktober maar zes dagen geopend. Toch treffen de inspecteurs een doos van een geldtelmachine aan.

Bij een andere winkel zitten er geen glazen deuren voor de koelingen met flesjes frisdrank en blikjes bier. Dat moet een torenhoge energierekening van honderden euro's per dag opleveren, rekent een van de inspecteurs snel uit. Strafbaar is dat natuurlijk niet, maar voor de ondermijningsbrigade is het een van de vele signalen dat er meer achter een winkel schuilgaat.

De inspecteurs gaan met een stofkam door de winkels en letten op elk detail. Zo zien handhavers van de gemeente dat de brandblusser te lang niet gekeurd blijkt te zijn, en ontbreken er afdekplaatjes bij de elektra-aansluiting.

Ondergronds bankieren

Na een middag controleren bij drie winkels maakt actiecoördinator Bert Hogema van de ondermijningsbrigade de balans op. "We hebben voor circa 5000 euro aan boetes uitgedeeld, meer dan 250 namaakartikelen in beslag genomen, een werknemer betrapt op uitkeringsfraude en aanwijzingen van ondergronds bankieren aangetroffen."

Als je bedenkt dat er geschat wordt dat er voor miljarden euro's aan crimineel geld door een stad als Amsterdam stroomt, klinkt de controle-opbrengst als klein bier. Dat erkent ook burgemeester Halsema. Toch zijn de acties volgens haar nodig om een signaal af te geven aan criminelen: denk niet dat je ongezien aan de gang kunt.

Ketaminelab in autoloods

Bovendien worden er met de controles wel degelijk forse overtredingen gevonden. Zo sloot burgemeester Halsema onlangs nog een winkel waar zonder de benodigde vergunning joints verkocht werden. En werd er tijdens een controle op een bedrijventerrein een ketaminelab in een autoloods aangetroffen. "We zijn inmiddels bij een stuk of dertig souvenirwinkels langs geweest," zegt Hogema van de ondermijningsbrigade. "En bij alle zaken kwamen we wel iets tegen dat niet mag."

Halsema wil dat de regering met strengere wetgeving en zware inspecties komt. "Als lokaal bestuur zijn wij altijd beperkt in wat we kunnen doen." Ze doet bovendien een oproep om betalen met contant geld verder te beperken. Aankopen tot 10.000 euro kunnen nu nog met cash afgerekend worden, maar Halsema wil dat dat maximaal 1000 euro wordt. Dat moet de witwasmogelijkheden verder inperken.