Fraude met zorgbonus: spookpersoneel en dubbele premie voor directeuren

Van klappen naar flappen

In het voorjaar van 2020 stond Nederland massaal te klappen voor het zorgpersoneel dat er alles aan deed om de gezondheidsschade door corona binnen de perken te houden. Op verzoek van de Tweede Kamer besloot het kabinet vervolgens om de waardering ook in geld om te zetten: een bonus van 1000 euro netto voor iedereen die in de frontlinie had bijgedragen.

Het moest snel worden geregeld en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport liet daarom veel over aan de directies van zorgbedrijven. De kosten voor de bonus vielen maar liefst 800 miljoen euro hoger uit, omdat er voor veel meer personeel bonus is aangevraagd dan vooraf werd gedacht. Bovendien blijkt nu dat lang niet al het geld terecht is gekomen bij de mensen voor wie de zorgbonus bedoeld was.

In onderstaande video leggen we uit wat we precies onderzochten.

Personeelslijsten gemanipuleerd

Zo is er bijvoorbeeld zorgbonus aangevraagd voor niet-bestaande werknemers. Dat bevestigt Karen Ottens van RIEC Oost-Nederland, dat in samenwerking met overheden onderzoek doet naar zorgfraude. "Wij zien onder andere dat werknemerslijsten zijn gemanipuleerd."

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws dook in de jaarverslagen en zag ook meerdere zaken die vragen oproepen. RTL Nieuws vergeleek de ontvangen bedragen aan zorgbonus van ruim driehonderd bedrijven met het aantal personeelsleden dat zij in hun eigen jaarverantwoording opgaven. Bij tientallen bedrijven lag het aantal medewerkers voor wie bonus is aangevraagd hoger dan het maximale aantal personeelsleden dat in 2020 is verantwoord aan het ministerie.

Zes of elf werknemers?

Een van die bedrijven is thuiszorgorganisatie Gouden Zorg uit Hengelo. Volgens de eigen jaarverantwoording zouden er in 2020 maximaal vijf personen hebben gewerkt, samen goed voor drie fulltimebanen. Toch is er zorgbonus aangevraagd voor elf werknemers.

Navraag bij directeur Jacob Harutunian, die zegt zelf geen bonus te hebben ontvangen bij dit bedrijf, levert geen eenduidig beeld op van het aantal werknemers in 2020. Aan de telefoon zijn het er eerst acht, negen of tien, waarna hij per mail bevestigt dat het er zes zijn geweest. Wanneer gewezen wordt op het verschil met de aanvraag voor elf personen, waren er volgens de directeur toch elf werknemers actief in 2020.

Volgens Harutunian zijn de werknemers van Gouden Zorg wel allemaal uitbetaald. Bij het andere thuiszorgbedrijf waar hij eigenaar van is, Ararat in Almelo, is dat niet gebeurd, bevestigt de directeur. Na een conflict met een werknemer is de zorgbonus, die wel was aangevraagd, achtergehouden. "Hij werd ziek nadat ik de aanvraag had ingediend. Ik vind dat hij er geen recht op heeft."

Pas nadat het arbeidsconflict eind oktober voor de rechter was gekomen, besloot Harutunian om de zorgbonus die hij had achtergehouden terug te geven aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Riante bonus voor management

Ook jaarrekeningen van andere bedrijven die RTL Nieuws onderzocht, roepen vragen op. Thuiszorgbureau Atekos Zorg in Den Haag kreeg 21.450 euro aan bonus, terwijl in de jaarrekening maar wordt gesproken over twee fulltime werknemers. Daarnaast valt een uitkering van 195.000 euro voor het management op, ruim 40 procent van de totale omzet.

"Een heel riante vergoeding", constateert professor accountancy Jeroen Suijs van de Erasmus Universiteit. Hij plaatst ook grote vraagtekens bij de uitkering van de zorgbonus. "Je zou eigenlijk verwachten dat de personeelskosten 21.450 euro hoger zijn. En dat zie je niet terug. Dat is vreemd. Op basis van deze cijfers zou je ook kunnen denken dat de zorgbonus niet is uitgekeerd aan het personeel."

De directie van Atekos Zorg mailt in een reactie dat de zorgbonus is aangevraagd en uitbetaald aan vijf medewerkers. Nadat RTL Nieuws erop wijst dat voor twaalf medewerkers bonus is ontvangen, zijn volgens de directie toch niet vijf, maar twaalf medewerkers uitbetaald. De hoge managementvergoeding is volgens Atekos niet uitgekeerd aan leden van het management. 

Suijs houdt zijn bedenkingen. Als Atekos op eerlijke wijze zorgactiviteiten uitvoert, is de verslaggeving hierover niet bepaald zorgvuldig, stelt de professor. “Het jaarverslag roept veel vragen op, waarop Atekos naar mijn mening geen sluitend antwoord heeft.”

Dubbele bonus voor de baas

Karen Ottens van RIEC Oost-Nederland zag nog meer signalen van misbruik, zoals bestuurders met meerdere ondernemingen die zichzelf ook meerdere keren trakteerden op de bonus en bonus die is aangevraagd door bedrijven die nog helemaal geen zorg aan cliënten leverden.

Ook zagen Ottens en haar collega's dat geld van de zorgbonus is overgemaakt naar rekeningen van kinderen. "Of dat er in de coronatijd plotseling een enorme toename was van personeel, met vaak ook veel familieleden op de loonlijst."

Wat de exacte omvang van fraude met de zorgbonus is, valt moeilijk te zeggen. RTL Nieuws onderzocht zo'n 300 bedrijven terwijl aan ruim 8000 een zorgbonus is toegekend en ook het RIEC heeft geen volledig overzicht. Ottens verwacht dan ook dat dit het topje van de ijsberg is. 

Naïef kabinet

Volgens deskundigen is het kabinet naïef geweest door ervan uit te gaan dat alle zorginstellingen naar eer en geweten zouden handelen. Professor accountancy Suijs: "Bij de overheid moet inmiddels ook wel bekend zijn dat er ook redelijk veel zorgondernemers zijn die er niet zitten voor het leveren van zorg, maar gewoon omdat het financieel aantrekkelijk is om in die sector actief te zijn." 

Volgens Suijs is er binnen de regeling ook weinig aandacht besteed aan controle. "Voor zover ik de regeling begrepen heb, is de controle heel erg karig. Zeker bij bonusbedragen tot 125.000 euro. Tot 25.000 euro lijkt die bijna nul."

Expert zorgfraude Ottens noemt dat onwenselijk. "Mijn indruk is dat de overheid bij alle steunpakketten vooral heeft ingezet op snelheid in de toekenning van gelden, waardoor minder aandacht is geweest voor controle aan de voorkant. Zo ontstaat fraude als collateral damage. Een korte check had al veel geld bespaard."

'Lijkt wel gewoonte'

Deskundigen hopen dat zaken uit 2020 met terugwerkende kracht beter worden onderzocht. Bovendien kan zo'n onderzoek helpen om meer zorgfraude in kaart te brengen, stelt criminoloog Edward van der Torre. RTL Nieuws doet al langer onderzoek naar fraude en criminele inmenging in de zorg en veel dubieuze bedrijven die eerder naar voren kwamen, vallen ook nu op met verdachte zaken rondom de zorgbonus.

Van der Torre: "Eerst bracht het onderzoek van RTL Nieuws zorgbedrijven in beeld die wel erg gretig de zorggelden factureren en nu zie je dat ze ook weer gretig de zorgbonus hebben aangevraagd. Het lijkt wel een gewoonte. Het lijkt wel of ze ervan uitgaan dat ze er mee wegkomen. En het is goed om daar dan een actieve overheid tegenover te stellen."

Geen check op medewerkers

De vraag is in hoeverre frauderende bedrijven ook echt gestraft worden voor het misbruiken van de zorgbonus. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport laat in een reactie weten dat aan zorgbestuurders is overgelaten aan wie zij een bonus uitkeren. "Bij de subsidieaanvraag hoeft de zorgaanbieder geen opgave te doen van de zorgprofessionals aan wie hij voornemens is de bonus uit te keren."

Er is dus geen check op valse namen of mensen die meerdere keren een bonus hebben ontvangen. Aan de hand van de verantwoording die bedrijven indienen, wordt wel met steekproeven gecontroleerd of de bonus is uitbetaald. Daarbij wordt gekeken of belasting is afgedragen. 

Er zijn signalen van fraude die nog in onderzoek zijn. Over aantallen doet het ministerie geen uitlatingen. Bij vier bedrijven is al bij de aanvraag – dus voordat überhaupt een bonus is toegekend – aangifte gedaan. "Indien uit onderzoek blijkt dat er ook bij andere gevallen sprake is van misbruik of oneigenlijk gebruik, zullen we opnieuw overgaan tot het doen van aangifte bij het OM."

Tips?

RTL Nieuws doet al langer onderzoek naar fraude en criminele praktijken in de zorg. Heb je tips hierover, deel ze dan via het tipformulier hieronder.