Aangevreten beschuiten, een muizennest in een pak cornflakes en honderden keutels in een deegmachine. Het staat in dossiers van bijna 100 bakkers, slagers en supermarkten die de Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) openbaar heeft gemaakt. Het duurt soms maanden voordat zo'n vieze winkel gesloten wordt. Al die tijd weten klanten van niets.
"Ik zag dat de vloer, bij de oven in de kleine bakkerijruimte, verontreinigd was met vuil en muizenuitwerpselen en er levende kakkerlakken liepen", schrijft een inspecteur na een bezoek aan een supermarkt in Den Haag.
Een andere inspecteur trof in Amsterdam een flink vervuilde winkel aan. "Ik zag dat de werkbank, met daarop de schaal met wafels en het wafelijzer vervuild was met urinesporen van muizen en enkele honderden muizenuitwerpselen."
Kleine bakkers, grote supers
Deze constateringen zijn zeker geen uitzondering in de grote stapel met inspectierapporten van de NVWA die de onderzoeksredactie van RTL Nieuws heeft opgevraagd. Bij de 93 bakkers, slagers, supermarkten en toko's die in 2019 en deels ook in 2020 onder verscherpt toezicht stonden, was van alles mis.
Onder de bedrijven bevinden zich zowel kleine bakkers om de hoek als filialen van grote supermarkten. Vooral ongedierte is een plaag. Bij tweederde van de zaken zijn boetes uitgedeeld, omdat uitwerpselen, karkassen of nog levende muizen zijn aangetroffen.
Gevaar voor volksgezondheid
Muizenplagen zijn een risico voor de volksgezondheid, zegt Bastiaan Meerburg. Hij is onderzoeker bij de Wageningen Universiteit en directeur van het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen.
"We weten dat ze heel veel verschillende bacteriën bij zich kunnen dragen die mensen goed ziek kunnen maken. Mensen kunnen er diarree van krijgen, voedselvergiftiging, buikklachten. Hoe meer muizen er zitten, des te groter ook dit risico is."
Volgens Simon Jansson van ongediertebestrijder Rentokil denken ondernemers soms te makkelijk over de aanwezigheid van muizen. "Het is pure onderschatting. Het is absoluut niet nodig. Een ondernemer moet er iedere dag mee bezig zijn. Schoonmaken, monitoren, bijhouden waar de uitwerpselen liggen." In de video hieronder vertelt hij dat het wel degelijk op te lossen is:
Muizenoverlast in winkels: uitwerpselen en urine op producten
Aangevreten stroopwafels
In een Amsterdamse zaak namen muizen bezit van de stellingen met stroopwafels, blijkt uit het rapport van een inspecteur.
"Tijdens mijn inspectie (...) zag ik dat op de stellingen met stroopwafels en amandelen enkele tientallen muizenuitwerpselen en urinesporen van muizen lagen. Ik zag tevens dat op enkele verpakkingen met producten meerdere muizenuitwerpselen en urinesporen van muizen lagen. (...) Ik zag dat er van de stroopwafels in de verpakking geknaagd was door muizen.”
Ondanks ongedierte open
Op basis van de gegevens die RTL Nieuws ontving, blijkt dat 1 op de 3 zaken onder verscherpt toezicht uiteindelijk tijdelijk gesloten is op last van de NVWA. Dat gebeurde bijvoorbeeld vorige week nog bij een supermarkt in Zwaag, waar een aanhoudende muizenplaag gevaar opleverde voor de volksgezondheid.
Als zaken wel worden gesloten, duurt het soms maanden, terwijl uit de rapporten blijkt dat er keer op keer sprake is van een muizenplaag.
Meerburg: "Een probleem van veel muizen los je niet van de een op de andere dag makkelijk op. Maar bij iedere controle moet je vooruitgang zien. Op het moment dat dat uitblijft, moet je je als overheid afvragen: willen we zo’n zaak nog wel open?"
Keer op keer muizenplaag
Hoe lang het kan duren voor een zaak met muizenoverlast wordt gesloten, blijkt uit de rapporten van een supermarkt in Haarlem. Op 30 april 2018 trof de inspecteur honderden muizenkeutels aan op de vloeren en onder stellingen. Toen de NVWA op 2 februari 2019 opnieuw langskwam, werden de keutels ook gevonden in de deegmengmachine en op bakplaten.
Op 25 juni van dat jaar waren de muizen nog steeds nadrukkelijk aanwezig. Pas toen op 22 augustus 2019 - meer dan een jaar na de eerste constatering - opnieuw veel muizenuitwerpselen, buiksmeersporen en één levende muis werden gevonden, dreigde de NVWA met sluiting als zaken niet acuut verbeterden.
NVWA: geen reden om eerder te sluiten
Hoewel de bestrijdingsexperts op basis van de rapporten graag zouden zien dat er sneller wordt ingegrepen, zegt de NVWA zich te houden aan afspraken die zijn gemaakt met het ministerie.
NVWA-inspecteur Frits Schoenmaker begrijpt dat die werkwijze in sommige gevallen vragen oproept. "Ik kan me voorstellen dat het vreemd overkomt. Wij hebben het langzame traject naar een sluiting – klinkt wat vreemd – en de directe sluiting, daar worden keuzes in gemaakt."
Toch fronst ook Schoenmaker zijn wenkbrauwen bij het voorbeeld van de supermarkt hierboven. "Wij nemen ook in ogenschouw: wat doet het bedrijf er zelf aan? Hoe actief zijn ze in de bestrijding? Maar als je dit zo koud opleest dan zou je kunnen denken waarom is zo’n zaak niet dichtgegaan? Maar nogmaals, dat is iedere keer een afweging."
Weinig capaciteit
Het toezicht op voedselveiligheid en hygiene door de NVWA laat overigens te wensen over, zo blijkt uit een rapport dat onlangs naar de Tweede Kamer is verzonden. 'Er is onvoldoende capaciteit om de gewenste hoeveelheid naleefmetingen te verrichten', is er in te lezen.
Het is namelijk zo dat de inspectie niet alle bedrijven standaard bezoekt. Inspecties vinden plaats op basis van meldingen of inschattingen van risico's. Dat betekent bijvoorbeeld dat bedrijven in grote steden vaker bezocht worden dan bedrijven daarbuiten, omdat de NVWA de kans op ongedierte er groter acht.
Het toezicht wordt in het rapport 'beperkt' genoemd en ook is het zicht hebben op nieuwe bedrijven nauwelijks mogelijk. Niettemin zegt de NVWA zelf dat het risicogestuurde toezicht ervoor zorgt dat er zicht is op de slechtste nalevers. De inspectie gaat wel met steekproeven proberen inzicht te krijgen in blinde vlekken.
Bedrijven onder verscherpt toezicht
'Zorgelijk'
Mogelijk zijn de 93 bedrijven die in 2019 onder verscherpt toezicht stonden dus een onderschatting van wat werkelijk speelt. Op de lijst staan onder meer 31 bakkerijen.
De Nederlandse Brood- en Banketbakkers Ondernemersvereniging (NBOV) reageert bezorgd. "De voorbeelden zijn zorgelijk en zeker niet volgens de norm binnen onze branche", laat woordvoerder Martijn Verkerk weten.
"Hygiënisch werken is belangrijk en ondernemers moeten zich aan de geldende voorschriften voor hygiëne en voedselveiligheid houden. Ondernemers die hiermee te maken hebben, moeten direct actie ondernemen en de vastgestelde problemen oplossen."
Inspectieresultaten sneller openbaar
De rapporten gaan over bedrijven die in 2019 onder verscherpt toezicht stonden. RTL Nieuws verzocht in januari 2020 om de gegevens, nu pas zijn de rapporten openbaar gemaakt. Het betekent dat de rapporten verouderd zijn en dat consumenten dus nu pas kunnen zien wat er mis was in zaken die zij in 2019 en misschien ook wel daarna bezochten.
Inspecteur Schoenmaker doet zijn boodschappen er in ieder geval niet. "Nou, een bedrijf waar ik een maatregel opmaak voor de hygiëne die afwijkt zou ik zelf niet naartoe gaan." Hij erkent dat consumenten van niets weten en die keuze dus niet kunnen maken.
De NVWA-leiding laat in een reactie weten dat hier verandering in gaat komen. "In de komende jaren zullen ook de gegevens van alle inspecties bij bedrijven die direct verkopen aan de consument actief openbaar worden gemaakt." Wanneer dit precies gaat gebeuren is nog niet bekend.
'Alles nu weer op orde'
Ruim 40 van de 93 bedrijven die in 2019 onder verscherpt toezicht stonden, bestaan inmiddels niet meer. De 50 bedrijven die nog wel bestaan heeft RTL Nieuws onder meer gevraagd naar de situatie op dit moment. Alle bedrijven die reageerden, laten weten dat de zaken inmiddels weer op orde zijn.
Hun volledige reacties en de bijbehorende rapporten hebben we verzameld. Via de onderstaande links zijn deze te lezen. Let op: het gaat om grote pdf-bestanden die je door te klikken downloadt op je mobiele telefoon of computer.
