De nieuwe Eerste Kamer wordt gekozen en de koehandel rond de restzetels is in volle gang. Want als coalitiepartijen het 'zetelspel' slim spelen, kan het kabinet-Rutte IV belangrijke extra zetels binnenhalen. Maar een misser kan fataal zijn. "Er worden flink dealtjes gesloten, er staat een hoop op het spel."
Het draait om restzetels; een partij die in de senaat net wat te kort komt voor een extra zetel kan hulp krijgen van een andere partij die net wat stemmen 'over' heeft.
"Ik ben nog aan het broeden op mijn stem. En een broedende kip moet je niet storen", zegt het Brabantse Statenlid Anne Schipper. Hij is gekozen voor de gezamenlijke fractie ChristenUnie-SGP en hij mag, net als 570 andere Statenleden, zijn stem uitbrengen voor de Eerste Kamer. De stem van de Brabander is belangrijker dan die van andere Statenleden.
Cruciale stem
Schipper kan er namelijk voor zorgen dat de ChristenUnie misschien wel een extra zetel krijgt (in totaal drie) in de Eerste Kamer. Die extra zetel heeft grote betekenis voor de coalitie, want daarmee kan het kabinet-Rutte IV makkelijker aan een meerderheid in de Eerste Kamer komen.
Wat de stem van de Brabander wordt? Schippers houdt zijn lippen stijf op elkaar. "We zijn nog aan het rekenen wat het beste is. Ik voel geen druk en neem rustig dit besluit."
Hoe zit het ook al weer?
Vandaag stemmen alle Statenleden, ruim twee maanden na de Provinciale Statenverkiezingen, voor de Eerste Kamer. Daar wordt gestemd over de wetten die in de Tweede Kamer al zijn goedgekeurd.
Met de huidige uitslag heeft de coalitie een ongekend laag aantal van 22 zetels in de Eerste Kamer, die in totaal 75 zetels telt. Bij lange na geen meerderheid (38 zetels) en dus moet er straks samengewerkt worden met andere partijen om aan die meerderheid te komen.
Er zijn vandaag nog 8 restzetels te vergeven en als de Statenleden het slim spelen kan de coalitie er nog 2 bij krijgen. En die 2 restzetels kunnen volgens politiek verslaggever Frits Wester weleens cruciaal zijn: "De coalitie moet in de Eerste Kamer gaan samenwerken om meerderheden te vormen. Dat kan sowieso met partijen over rechts (bijvoorbeeld de BBB en JA21) maar met die twee extra zetels kan het ook over links (het blok GroenLinks-PvdA). Die extra zetels kan de verzwakte positie van de coalitie dus echt iets omhoogkrikken."
Hoe werkt het spel?
Reken maar dat landelijke bureaus van de politieke partijen hun Statenleden deze dagen flink lastigvallen met mailtjes en telefoontjes om ze te adviseren hoe ze moeten stemmen, zegt politicoloog Simon Otjes van de Universiteit Leiden. "De partijtoppen zitten met excelsheets en rekenmodules uit te rekenen hoe hun Statenleden moeten stemmen zodat de verdeling van die restzetels zo gunstig mogelijk uitpakt. Leden, zoals een Anne Schipper, krijgen extra luid en duidelijk te horen dat ze belangrijk zijn," zegt Otjes. Want wat ook geldt; 'hoe meer inwoners een provincie telt, hoe zwaarder de stem van een Statenlid meetelt'. "De provincie van Schipper, Noord-Brabant, is een grote en dus belangrijke provincie."
Otjes was zelf rekenmeester voor GroenLinks bij de verkiezingen vier jaar geleden. "Niet alle Statenleden zullen op hun eigen partij gaan stemmen. Soms is het juist tactischer dat je op een andere, bevriende partij stemt waarmee je wilt samenwerken en die partij dus aan een extra zetel helpt. Dan zie je dus dat een VVD'er een stem uitbrengt op de ChristenUnie."
Waar wordt het spannend?
De ChristenUnie komt op eigen kracht net tekort voor een derde zetel en kan relatief makkelijk geholpen worden. Ook het CDA, eveneens een regeringspartij, maakt kans op een zesde zetel. Coalitiepartijen VVD en D66 hebben juist meer stemmen dan ze nodig hebben voor hun zetels en kunnen dus iets 'weggeven'. Schipper is van de ChristenUnie, maar als hij SGP stemt is die partij verzekerd van een tweede zetel. Als hij stemt op de ChristenUnie is die partij zo goed als verzekerd van een derde zetel.
Maar of het zetelspel goed uitpakt is nog maar de vraag. Statenlid Schipper geeft toe dat er continu overleg is over en weer. "Maar je kunt ook zoveel gaan goochelen dat je met trucjes het spel zo verstoort dat je er onder aan de streep nog niets mee opschiet."
En het gaat ook weleens mis
Dat het vandaag ook nog helemaal mis kan gaan, is ook niet uit te sluiten. Politicoloog Otjes kent meerdere verhalen uit het verleden waarbij het verkeerd ging met het stemmen. "Een Statenlid van D66 heeft ooit in plaats van met een rood potlood met een blauwe pen gestemd. Het stembiljet was ongeldig en dat kostte D66 een zetel."
In 2007 kruiste een GroenLinks-Statenlid per ongeluk - uit zenuwen- meerdere vakjes aan. Waardoor haar stem verviel. Het leidde tot een vertrouwensbreuk met de partij.
Een ding is zeker: de BBB wordt de grootste
Een ding is zeker: de grootste partij in de Eerste Kamer wordt nieuwkomer BBB. Met de huidige uitslag krijgt de partij, onder leiding van fractievoorzitter Ilona Lagas, 17 zetels. Frits Wester: "Daarmee krijgt de BBB uiteraard een stevige vinger in de pap als het kabinet vraagt om wetsvoorstellen aan een meerderheid te helpen."
De vraag is: hoe gaat de BBB zich opstellen? "Meewerkend of juist niet. Bijvoorbeeld als het gaat om wetten rond de agrarische sector en rond stikstof, maar ook het platteland in brede zin. De komende tijd moet blijken hoe die samenwerking gaat werken en ook hoe linkse partijen daar weer tegen aankijken. Het wordt echt: deal or no deal."
Uitslag
De coalitie van VVD (10), D66 (5), CDA (5) en CU (2) komt met de huidige uitslag op 22 zetels uit, 10 minder dan de regeringspartijen er nu hebben. Er zijn 38 zetels nodig voor een meerderheid in de Eerste Kamer, die 75 zetels telt. De coalitie had al geen meerderheid in de senaat en heeft nu dus nog minder zetels. Dat betekent dat de coalitie bij linkse of rechtse partijen meer steun moet zien te vergaren om beleid erdoorheen te krijgen.
