De Dienst Toeslagen heeft geprobeerd om achter de schermen afspraken te maken met de rechterlijke macht over de beslistermijn in toeslagenzaken. Volgens deskundigen schaadt dit de rechtsbescherming van gedupeerden. "Dat moet je niet in achterkamertjes bespreken zonder dat de procederende toeslagenouder hier weet van heeft." Ook Kamerleden vinden dit 'onbegrijpelijk' en zeggen dat dit het vertrouwen nog verder aantast.
Er melden zich veel meer mensen als gedupeerde dan verwacht. In veel gevallen lukt het niet zaken binnen de wettelijke termijn af te handelen. In het voorjaar van 2021 wordt al duidelijk dat dit een groeiend probleem is, blijkt uit interne documenten van het ministerie van Financiën die zijn vrijgegeven met een beroep op de Wet open overheid (Woo).
Financiële consequenties
Gedupeerden die naar de rechter stappen omdat hun zaak niet binnen de wettelijke termijn kan worden afgehandeld, hebben vaak recht op een dwangsom. In interne memo's wordt grote zorg uitgesproken over de 'enorme financiële consequenties' die dit kan hebben. De zaken stapelen zich op. Als alle gedupeerden een zogenaamd 'beroep niet-tijdig' indienen, dan kan dat de schatkist 750 miljoen euro kosten, zo waarschuwen ambtenaren.
In maart 2022 is het aantal zaken waarbij de integrale beoordeling niet binnen de wettelijke termijn kan worden afgehandeld al opgelopen tot 12.500. Geopperd wordt om in overleg te treden met de rechterlijke macht om de beslistermijn op te rekken. "Anders gaat het echt mis", waarschuwt een ambtenaar in een interne mail. "Belangrijk dat rechterlijke macht een reële termijn oplegt."
Gedupeerden protesteerden onlangs nog in de Tweede Kamer omdat ze vinden dat de afhandeling van hun zaak te lang duurt:
Toeslagenouders zingen 'Duurt te lang' op tribune Tweede Kamer
Grote belasting
Een eerste overleg met bestuursrechters over deze kwestie vindt plaats in juni. In de voorbereiding houdt de Uitvoeringsdienst Herstel Toeslagen (UHT) de rechterlijke macht voor dat een 'zorgvuldige beslissing' nu eenmaal tijd kost. En waarschuwt dat rechtbanken zullen worden overspoeld met zaken van gedupeerden die een dwangsom eisen als er niets verandert aan de beslistermijn. "Wij kunnen ons voorstellen dat dit tot een grote belasting van de capaciteit van de rechtbanken zal leiden."
Een woordvoerder van Toeslagen zegt dat tijdens dergelijk overleg alleen procedurele kwesties worden besproken. Volgens notulen die vorige week zijn vrijgegeven vraagt de UHT de rechtbanken formeel alleen om een 'uniforme' beslistermijn. Maar de boodschap is duidelijk: het is in het belang van zowel de UHT als de rechtbanken als die termijn wordt opgerekt.
Hoe zit het?
Toeslagenouders hebben er volgens de wet recht op dat binnen een jaar in hun zaak wordt beslist. Lukt dat niet, dan kun je als gedupeerde naar de rechter stappen om een beslissing af te dwingen. De rechter beslist dan over een aanvullende beslistermijn, en stelt vast hoe lang die termijn is. De rechter kan ook een dwangsom opleggen als je zaak dan nog niet is afgehandeld. Dus hoe langer de beslistermijn wordt, hoe minder dwangsommen er opgelegd worden.
Grens over gegaan
"Als daar echt over is gesproken, is Toeslagen een grens over gegaan", zegt universitair docent belastingrecht Martijn Nouwen. "Wat een redelijke beslistermijn is om een herbeoordeling af te ronden, is een vraag die in de rechtszaal moet worden uitgevochten. Dat moet niet in achterkamertjes tussen de rechtbanken en de Dienst Toeslagen worden voorbesproken."
Volgens Nouwen staat het maken van dit soort afspraken op gespannen voet met het beginsel van gelijkheid van procespartijen. "Dan sta je als gedupeerde 1-0 achter. Dit schaadt de rechtsbescherming van toeslagenouders opnieuw." Ook Denk-kamerlid Farid Azarkan vindt het onbegrijpelijk: "Gedupeerden is ongekend onrecht aangedaan. De rechtsbescherming ontbrak. En nu wil de Belastingdienst dat weer doen."
Vertrouwen geschaad
PvdA-kamerlid Attje Kuiken is bang dat dit het vertrouwen van gedupeerde ouders nog meer schaadt. Ook Kamerlid Pieter Omtzigt zet vraagtekens bij de gang van zaken. "De regering heeft zelf de beslistermijnen in de wet gezet", zegt hij. "Als ze die wil veranderen moet ze naar het parlement komen met een wetswijziging met uitleg waarom de bestaande wet niet kan worden uitgevoerd."
In het overleg met de UHT antwoorden de rechtbanken dat ze het thema onderling al besproken hebben: zij nemen zich voor om een termijn van twaalf weken te hanteren.
Van het volgende overleg in het najaar zijn volgens het ministerie van Financiën geen notulen terug te vinden.
De uniforme beslistermijn komt er in ieder geval niet. In een recente uitspraak houdt de rechtbank Rotterdam vast aan een aanvullende beslistermijn van twaalf weken. De rechtbank Midden-Nederland geeft de UHT juist tot juli volgend jaar om zaken af te handelen.
