De BoerBurgerBeweging komt als grote winnaar uit de (stem)bus. Maar wat betekent dat voor het kabinet? "Dit kan ingewikkeld gaan worden."
De coalitie (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) likt haar wonden, de BBB juicht: de partij haalt waarschijnlijk meer dan 19 procent van de stemmen. Wat betekent deze uitslag voor het kabinet? Vijf vragen, vijf antwoorden.
1. Wat gaat er gebeuren met het provinciebestuur?
"De BBB wordt nu geacht om het voortouw te nemen in de samenstelling van het provinciebestuur", legt politiek commentator Frits Wester uit. "Dat geeft de partij een hele verantwoordelijkheid, ze moet nu laten zien: wij wíllen besturen en wij kúnnen besturen. En daarbij zal de BBB de samenwerking met andere partijen moeten zoeken."
Wester verwacht dat de BBB ongetwijfeld eisen zal hebben, 'maar dat mag ook als je zo sterk wint, en daar zullen andere partijen ook naar moeten luisteren'. "Provincies moeten voor de zomer met plannen komen, en die zullen er heel anders uitzien dan de coalitie had voorgesteld. Vooral op het gebied van stikstof en klimaat."
"Het kan daar in de provincies nog wel misgaan", zegt politicoloog André Krouwel, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Het is de vraag of de BBB niet implodeert als de partij aan tafel moet gaan zitten in al die provincies. Dat zag je gebeuren met Forum voor Democratie. Het is heel makkelijk in Nederland om zetels te winnen. Maar het gaat erom: kun je een politiek project in gang zetten, en ook uitvoeren? En dan niet voor even, maar voor vijf, tien jaar. Gaat de BBB daar de goede mensen voor vinden?"
Caroline van der Plas zei daar zelf over, voor de camera's van de NOS, dat haar partij dat goed op orde heeft: "We hebben daar de afgelopen anderhalf jaar heel hard aan gewerkt." Daarnaast was er vooral blijdschap te zien bij de BBB-politicus:
Ontlading bij Caroline van der Plas: 'Ik kan het niet geloven'
2. Wat betekent deze uitslag voor de Eerste Kamer?
De belangrijkste taak van de Eerste Kamer is het goedkeuren of verwerpen van die wetsvoorstellen die in de Tweede Kamer worden gemaakt. "Iedereen roept nu: de coalitie heeft geen meerderheid nu in de Eerste Kamer omdat de BBB nu zo groot is, maar die meerderheid is er al niet meer sinds 2010", zegt Krouwel. "Dus in principe verandert er voor Rutte niet zo heel veel: hij is het gewend om geen meerderheid te hebben in die Eerste Kamer. Hij weet hoe hij daarmee om moet gaan."
De coalitie kan op bepaalde onderwerpen met rechts in de Eerste Kamer zakendoen, en op andere onderwerpen met links, om alsnog een meerderheid te krijgen, legt Wester uit. "Maar dat wordt wel lastig. Als Rutte met de PvdA en GroenLinks in zee gaat, dan zal het CDA zeggen: 'We moeten ook naar het rechtse geluid luisteren'. En als Rutte met rechts, met onder andere de BBB, zaken gaat doen, dan zal D66 zeggen: 'Dan haken wij af, dat kunnen we niet verantwoorden aan onze achterban'."
3. Hoe moeilijk wordt dat, voor het kabinet?
Toegegeven, het is een beetje koffiedik kijken, maar de spanning zal vooral in het kabinet ontstaan, vermoedt politicoloog Krouwel. "Waar hier de crux zit, is het feit dat het CDA verloren heeft, en de hete adem van de BBB in de nek voelt. Het CDA zal dus eerder meebewegen met de boeren, maar D66 kan dat niet, die zal nooit zomaar zeggen: we geven het stikstofbeleid op omdat de BBB nu zo groot is, want D66 voelt juist de hete adem in de nek van GroenLinks en de PvdA. Dat gaat denk ik wel strijd opleveren."
De vraag is, volgens Wester, of de coalitie daartegen bestand is. En of het bestuurlijk nog mogelijk is om voortgang te boeken. Vooral op het gebied van klimaat en stikstof zal het ingewikkeld kunnen worden, vermoedt hij. "En als je als kabinet niets meer kunt besluiten, en in de modder vastloopt, dan is het einde kabinet."
4. Wordt het nu moeilijker om wetten te maken en te laten goedkeuren?
"De coalitie moet oppositiepartijen bij het maken van de wetsvoorstellen al meekrijgen, zodat de wetten er in de Eerste Kamer vervolgens doorheen komen", legt Wester uit. "Dat betekent dus dat het kabinet rekening moeten houden met de wensen van de BBB, maar ook met die van de PvdA en GroenLinks."
Dat wil overigens niet zeggen ieder wetsvoorstel moeizaam zal gaan, stelt Krouwel. Integendeel. "Veruit de meeste wetten, zo'n 80 procent, worden moeiteloos goedgekeurd in de Eerste Kamer. Je haalt in die Eerste Kamer heel makkelijk meerderheden, ook omdat vooraf al veel overleg plaatsvindt."
Onderstaande afbeelding geeft weer hoe de Eerste Kamer er waarschijnlijk uit gaat zien, maar de dag van de stemming voor de Eerste Kamerverkiezing is pas op 30 mei.
5. Hoe zal het de BBB vergaan?
"Er zitten binnen deze partij veel mensen die eerder actief zijn geweest bij CDA, bij VVD", zegt Frits Wester. "En nu moet blijken: bevat dat BBB-gevoel voldoende cement om die mensen vanuit al die politieke verschillende richtingen aan elkaar te binden? Gaat dat dit keer wel lukken?"
Politicoloog Krouwel heeft daar een redelijk hard hoofd in. Hij deed veel onderzoek naar nieuwe partijen, er zijn er zo'n zeventig ontstaan in Nederland sinds de jaren 80, en daar zijn er slechts een paar van over. "De kindersterfte onder politieke partijen is ontzettend groot", stelt Krouwel. "Kijk naar de partijen van Verdonk, Fortuyn, en nu ook Baudet: die gingen allemaal pijlsnel omhoog, maar werden ook, na een paar verkiezingen, weer heel snel door de kiezer afgestraft. Er ontstaan bovendien binnen deze populistische partijen snel spanningen. Het is niet moeilijk om zetels te winnen in Nederland, maar ze te bezetten – voor langere termijn – dat is een ander verhaal."
Krouwel vermoedt dat Caroline van der Plas en haar partij 'niet zo heel veel in de pap te brokkelen hebben, de komende jaren'. "Dat gaat denk ik zwaar tegenvallen. Het is niet ondenkbaar dat ook die partij weer weg is, over een paar jaar."
