Het was een enorme kater vier jaar geleden voor de liberalen: op de verkiezingsavond zelf leek de VVD nog nipt de grootste te blijven. De ochtend na de verkiezingen bleek toch Forum voor Democratie er met de hoofdprijs vandoor te gaan. De VVD doet er alles aan om herhaling te voorkomen. Maar of dat lukt is nog allerminst zeker.
De VVD zit al een tijd in de hoek waar de klappen vallen. De eigen achterban spreekt zich in juni vorig jaar op een VVD-congres nog uit tegen de stikstofplannen van het kabinet en de eigen stikstofminister Van der Wal. Een paar maanden later is het weer bal, en broeit het binnen de partij vanwege migratie.
Gemor
In de liberale achterban klinkt gemor dat de partij onzichtbaar is, dat de partij te flets is en niet meer duidelijk is waar de VVD voor staat. En dat het tijd wordt dat er weer een onvervalst liberaal geluid klinkt, zeker nu er verkiezingen in aantocht zijn.
Daar komt bij dat er groeiende twijfel is over de uiterste houdbaarheidsdatum van de leider van de partij, Mark Rutte. Na ruim twaalf jaar in het Torentje is de glans van zijn premierschap eraf. Tekenend is het daverende applaus dat de lijsttrekker voor de Eerste Kamer, Edith Schippers, krijgt op het partijcongres in november. Velen zien in haar een goede opvolger.
Onversneden
In het najaar wordt Eric Wetzels - tegen de wens van de partijtop - gekozen tot partijvoorzitter. Zijn belangrijkste speerpunt: de VVD moet weer kleur op de wangen krijgen. Dat is na zijn verkiezing ook zijn boodschap aan de Tweede Kamerfractie. Kamerleden krijgen een schop onder hun kont en krijgen de opdracht met plannen te komen waarmee de VVD weer smoel krijgt.
Sindsdien regent het in de Kamer onversneden liberale voorstellen: over het vestigingsklimaat bijvoorbeeld, of de aanpak van vrouwenbesnijdenis. Dat er ook wel eens een Kamerlid uit de bocht vliegt, nemen de liberalen op de koop toe.
Zo haalt VVD’er De Groot hard uit naar de nieuwe woonwet van minister De Jonge. 'Absurd' noemt hij het idee om gemeenten te kunnen verplichten om dertig procent van de nieuwbouw te bestemmen voor sociale huur. Een paar dagen later neemt hij zijn woorden terug. Het punt is dan al gemaakt.
De echte campagne moet dan nog beginnen. De VVD zet eind januari de toon, met een zorgvuldig voorbereid interview van Rutte en lijsttrekker voor de Eerste Kamer Edith Schippers in De Telegraaf. Centraal staat de waarschuwing tegen wat de twee 'de linkse wolk' noemen: PvdA en GroenLinks. Het overduidelijke opzetje krijgt veel kritiek, maar de VVD krijgt volop aandacht. De term wordt overal overgenomen en zal de hele campagne blijven terugkomen.
Rutte laat geen gelegenheid onbenut om er op te hameren dat deze verkiezingen de keuze voorligt of Nederland linksom of rechtsom gaat. BNNVARA organiseert zelfs een debat met die titel. Het leidt tot gefronste wenkbrauwen bij andere partijen. Het past wel precies in de door de VVD uitgestippelde strategie, en daar is het de partij om te doen.
Belastingverlaging 'op alles'
Minder geslaagd is het interview van Schippers een paar weken later met nu.nl waarin ze zich uitspreekt voor belastingverlaging ‘op alles’. Als de interviewer doorvraagt waar ze dan op wil bezuinigen, heeft Schippers daar geen goed antwoord op. Zo wordt pijnlijk duidelijk dat het pleidooi voor minder belasting niet veel meer is dan verkiezingsretoriek.
Het is campagnetijd en dan moet je niet op safe spelen, zegt een VVD-kopstuk. Dat geldt ook voor het campagnefilmpje dat deze week het licht ziet, waarin de VVD iedereen oproept te gaan stemmen om zo te voorkomen dat de proteststem wint. Het levert een storm van kritiek op. “Een liberale partij zou het van het ideologische verhaal moeten hebben, niet van de polarisatie”, sneert jongerenorganisatie JOVD.
Bekijk ook: Waarom de Provinciale Statenverkiezingen voor Rutte IV zo belangrijk zijn
De belangrijkste troef van de liberalen is en blijft toch Mark Rutte. Hij wordt de laatste weken van de campagne dan ook volop ingezet. Hij gaat de straat op, maakt onvermoeibaar selfies met iedereen die dat wil, schuift aan bij talkshows en houdt livesessies op Instagram om kiezers te motiveren naar de stembus te gaan. Want het is belangrijk dát mensen gaan, weten ze bij de VVD.
Campagnestand
Ook VVD-ministers staan deze weken in de campagnestand. Staatssecretaris Van der Burg neemt een lange stoet journalisten mee naar Marokko, om te laten zien dat hij werkt aan afspraken om kansloze asielzoekers terug te sturen. Verkeersminister Harbers komt juist deze week met een plan om drugsrijders harder te bestraffen.
En Rutte gaat naar Rome om met zijn Italiaanse collega Meloni te praten over migratie. Al had dat volgens de premier niets met verkiezingen te maken. Binnenkort is er een Europese top waarbij het onderwerp weer hoog op de agenda staat. Volgens Rutte is de discussie over migratie in volle gang en kon het bezoek aan Meloni niet wachten. "Ik moest nu in Rome zijn. Op 16 maart is de pap gestort."
Peilingen
De VVD staat er dan wel weer iets beter voor dan een half jaar geleden. Toch is het allerminst zeker of de VVD kans maakt de grootste te worden in de Senaat. Vooralsnog lijkt de linkse combinatie van PvdA en GroenLinks de beste papieren te hebben.
De liberalen rekenen zich dus nog niet rijk. Ze houden er rekening mee dat het scenario van vier jaar geleden zich kan herhalen, toen Forum er met de hoofdprijs vandoor ging. In een peiling die dit weekend naar buiten kwam belandt de VVD zelfs op de derde plaats, na PvdA/GL en BBB. Dat zou een pijnlijke nederlaag zijn.
De vraag is: slaat de campagne aan bij de kiezer?
De campagne van de VVD is helemaal gebouwd rond het thema: wil je linksom of rechtsom. Daar kleeft wel een risico aan. De keuze in het stemhokje is veel ingewikkelder, en veel kiezers weten dat ook wel. Het komt soms gemaakt over. Zeker omdat het kabinet afgelopen jaar regelmatig met PvdA en GroenLinks samenwerkte, en dat na de verkiezingen van 15 maart vaak op deze partijen zal zijn aangewezen.
In de peilingen is in ieder geval nog weinig terug te zien van een tweestrijd. De vraag is dus of 'linksom of rechtsom' wel aanslaat bij de kiezer.
Als je naar de peilingen kijkt, zijn veel mensen van plan een proteststem uit te brengen op partijen als BBB en de PVV. Die verleid je met deze campagne niet om toch maar VVD te stemmen. Rutte mijdt ook debatten met deze partijen, waardoor hij nog een kans laat liggen om deze kiezers te overtuigen toch VVD te stemmen.
De peilingen voor de VVD lopen nogal uiteen, dus op 15 maart zal pas echt duidelijk zijn hoe goed of hoe slecht de partij het heeft gedaan. Rutte zei deze week nog dat hij nog lang niet aan stoppen denkt. Maar als het resultaat tegenvalt zal ongetwijfeld de discussie binnen de VVD aanzwellen of het niet eens tijd wordt te gaan nadenken over het tijdperk na Rutte.
