Premier Rutte verwijderde jarenlang elke dag de sms'jes van z'n telefoon. Dat deed hij omdat zijn oude Nokia maar twintig berichtjes kon bewaren, zegt hij. De sms'jes die volgens hem belangrijk waren, stuurde hij door naar ambtenaren, de rest gooide hij weg. Overtrad hij de wet en hoe schadelijk is dit voor Rutte? Experts leggen het uit.
Hoe zit het nou, wat is er aan de hand?
Wim Voermans is hoogleraar Staatsrecht aan de Universiteit Leiden. "In de Archiefwet en de Wet open overheid staat dat er een zorgplicht is van bewindspersonen: informatie moet goed geordend en toegankelijk worden bewaard. Die archiefwet bestaat sinds 1995. In die wet staat ook geregeld hoe er informatie vernietigd mag worden."
Juridisch adviseur openbaarheid van bestuur Roger Vleugels, voerde - én won - talloze juridische procedures tegen de overheid over het openbaar maken van overheidsdocumenten, zoals over de toeslagenaffaire. "Vooropgesteld, de standaardperiode waarna dit soort informatie, zoals de sms'jes, dus mag worden vernietigd, is twintig jaar. Dat geldt altijd. Tenzij er een selectielijst is gemaakt."
"Op zo'n lijst moet van tevoren worden vastgesteld wanneer je zaken eerder mag vernietigen", vervolgt Vleugels. "Die kan een ministerie zelf opstellen. Zo'n selectielijst kan bijvoorbeeld voorschrijven dat staatzaken twintig jaar bewaard moeten worden, dat informatie over het ministerie vijf jaar moeten worden bewaard en dat privézaken na 24 uur vernietigd mogen worden."
Voermans vult aan. "Zo'n selectielijst moet daarna door het ministerie in de Staatscourant worden gepubliceerd, zodat iedereen daarvan op de hoogte is. Maar dat is in dit geval nooit gebeurd."
Daarnaast, legt Vleugels uit, moet de selectie worden gemaakt door iedere gebruiker van een mobiele telefoon zelf, dus door iedere minister, andere bestuurder of ambtenaar zelf. Die neemt dan eens in de zoveel tijd door welke informatie onder welke categorie valt en wat daarvan kan worden verwijderd. Ook moet elke keer een proces-verbaal worden opgemaakt van wat er is vernietigd. Dat is hier ook niet gebeurd."
Hoe erg is dit?
Vleugels: "Dit is ernstig. Als een overheid vertrouwen wil krijgen, dan moeten regels ook voor diezelfde overheid gelden en niet alleen voor burgers. De persoon Rutte staat hierdoor boven de regels en dat hoort niet in een rechtsstaat. Rutte moet als premier boven de partijen staan, maar hiermee plaatst hij zich boven de wet."
Ook hoogleraar Staatsrecht Wim Voermans wijst er op dat het verwijderen van de sms'jes door Rutte niet mag. "Het is in strijd met de Archiefwet en de Wet Open Overheid. Dit is een stug staaltje oude bestuurscultuur van Rutte."
Maar kon Rutte dit weten?
Vleugels wijst er op dat Rutte tien jaar geleden mogelijk niet kon weten dat digitale informatie zoals sms'jes overheidsdocumenten waren. "Maar dat kan hij al een aantal jaren niet meer volhouden. In de kabinetten Rutte II en Rutte III werd steeds duidelijker dat digitale berichten ook als documenten moesten worden beschouwd."
Maar sinds twee jaar kan er helemaal geen enkel misverstand meer over bestaan, zegt Vleugels. "De Raad van State heeft toen bevestigd dat al het digitale berichtenverkeer van ministers, staatssecretarissen, de premier en ook gewone ambtenaren, zoals WhatsApp, sms'jes of email, documenten zijn volgens de archiefwet."
Het maakt daarbij ook niet uit of het een privételefoon is of een werktelefoon is. "Als iemand voor z'n werk een digitaal bericht verstuurt, via welk platform dan ook, dan is het een document. En die mag je niet buiten de regels van de Archiefwet om vernietigen."
Kunnen de sms'jes nog worden teruggehaald?
Volgens Vleugels hebben providers een bewaarplicht van alle telefoon- en berichtenverkeer van drie maanden. "Maar als iets wordt gewist door providers, is het niet echt weg. Dan wordt het alleen heel klein gemaakt op een harde schijf. Ook na zes keer wissen zijn bestanden soms nog terug te halen. Dat moet dan wel gebeuren door gespecialiseerde bedrijven.
Ook worden er bestanden bijgehouden door providers, wie met wie belde of wie naar wie een berichtje stuurde. Dat heet track and trace. Daarmee kan je ook opzoeken wie een berichtje heeft ontvangen van de premier. Dan zou je ook bij diegene het bericht kunnen terughalen."
Wat zegt Rutte er zelf over?
De premier noemt zijn werkwijze 'conform de afspraken'. Op de vraag of hij de wet heeft overtreden, zegt hij 'nee'. Hij verweert zich door te zeggen dat hij zich aan 'de richtlijn' hield. In die richtlijn, opgesteld door juristen van de overheid, staat hoe ambtenaren en bewindspersonen moeten omgaan met informatie in apps, sms'jes en mails.
Rutte zegt ook er geen problemen mee te hebben als alle door hem verwijderde sms'jes via de provider worden teruggehaald. Daarmee is niet gezegd dat hij ze daarna openbaar maakt, benadrukte Rutte.
Want dat laatste is een belangrijk onderscheid dat moet worden gemaakt, benadrukt ook Vleugels. "Dat documenten bewaard moeten blijven is iets anders dan dat ze openbaar moeten worden gemaakt. Het gaat er hier om dat ze bewaard blijven en niet worden vernietigd. Over openbaarmaking gaat dit nu niet. Het gaat er om dat het blijft bestaan, bijvoorbeeld voor de geschiedschrijving. Zodat bijvoorbeeld onderzoekers later nog eens naar deze informatie kunnen kijken hoe iets tot stand kwam."
Bekijk hier wat Rutte zei over de gewiste sms'jes:
Frits Wester: 'Raakt Rutte precies op de plek waar hij kwetsbaar is'
Politiek commentator Frits Wester: "Politieke bestuurders moeten zich aan de wet- en regelgeving houden als het gaat om het archiveren van hun communicatie. Dat geldt niet alleen voor brieven, maar ook om mail, app- en sms-verkeer. Dat is van belang voor de controle en reconstructie alsmede ook de geschiedschrijving. Informatie die, op uitzonderingen na, ook opvraagbaar is met een beroep op de Wet open overheid, voorheen de Wob. Let wel, dit geldt voor bestuurders zoals ministers, burgemeesters, gedeputeerden en wethouders, alsmede ambtenaren. Het geldt niet voor Tweede Kamerleden of gemeenteraadsleden. Die vallen buiten de regelingen en hebben dus alle vrijheid."
"Wat je wel ziet is dat bestuurders altijd behoefte zullen blijven houden aan vertrouwelijk overleg en vertrouwelijke contacten. Daar kun je van alles van vinden, maar dat is gewoon de praktijk. Dat betekent: hoe strakker de regels, hoe meer ze zoeken naar alternatieven", aldus Wester.
"Het debat dat de Tweede Kamer heeft aangevraagd over de kwestie moet duidelijk maken waarom premier Rutte dit nu precies zo gedaan heeft. En of hij de regels daarmee naar letter of geest heeft overtreden. De Kamerleden hebben in ieder geval veel vragen en kritiek. En sommigen hebben hun oordeel al klaar. Precies op de plek waar Rutte toch al kwetsbaar is: in de categorie 'ik weet het niet meer precies', 'ik kan het niet meer vinden' en 'ik heb het niet meer'. En dat is opnieuw, los van de exacte feiten, geen goed beeld."
Morgen is er vanaf 10.15 uur een debat in de Tweede Kamer over de kwestie. Dat is live te volgens via onze site en app.
Dagelijkse update
Wil jij iedere middag een selectie van het belangrijkste nieuws en de opvallendste verhalen in je mail? Meld je dan nu aan voor de dagelijkse update.
