Waar blijft het Kaag-effect? 'Met een campagne op sneakers kom je er niet'

Ophef rondom de sneakers van Sigrid Kaag, haar nieuwe kapsel of haar guilty pleasure, die ze opbiechtte bij Linda's Wintermaand: het kijken van TLC na een lange werkdag.

En dan was er ook nog een spraakmakende publiciteitscampagne, waarin Kaag als een powervrouw werd neergezet en vergeleken werd met de grootste vrouwelijke wereldleiders.

Onder vergrootglas

De campagne van D66 - die vandaag officieel wordt afgetrapt - draait voor een groot deel om 'nieuw leiderschap' in de vorm van de 59-jarige Kaag. Op 21 juni vorig jaar maakte ze haar kandidatuur wereldkundig, de partij dacht goud in handen te hebben. Kaag was anders, apolitiek, met ruime internationale ervaring en ze stond symbool voor een nieuwe manier van leiding geven.

Ze zou weleens de eerste vrouw kunnen zijn die kans maakt op het Torentje. Een ambitie die Kaag meerdere malen uitsprak.

Kaag-effect blijft uit

Maar vijf weken voor de Tweede Kamerverkiezingen lijkt het Torentje niet meer dan een droom. Het gehoopte Kaag-effect blijft vooralsnog uit, ziet ook Peter Kanne van I&O Research. Kanne houdt zich bezig met politiek- en opinieonderzoek. De partij heeft nu nog 19 zetels in de Kamer.

"Er was misschien even sprake van een Kaag-effect. Vanaf het moment dat Kaag zich kandideerde, steeg de partij naar 13,14 zetels", zegt de onderzoeker. "Maar dat effect lijkt van korte duur. Nu zakken ze weer iets weg." In de meest recente I&O-peiling die vandaag naar buiten komt, staat D66 op 12 zetels, en wordt de partij voorbij gestreefd door de PvdA van Lilianne Ploumen.

Risico

Om Kaag zo naar voren te schuiven, is risicovol, zegt Kanne. Ze ligt daardoor onder een vergrootglas.

"Het is de vraag of het überhaupt verstandig is om een campagne op te hangen aan de persoon van de lijsttrekker. Helemaal bij D66. D66-kiezers zijn mensen die heel inhoudelijk kijken. Die vragen zich af: heeft een partij mij iets te bieden? Kan de partij het land besturen?"

Warme vrouw

RTL Nieuws sprak met D66'ers door het hele land. Van oud-Kamerleden tot lokale D66-politici. Sommigen wilden met naam worden genoemd, anderen deden het liever anoniem.

Over de persoon Kaag klinken vooral lovende woorden. "Ze doet het knap en overtuigend. Ze is authentiek en echt", zegt een oud-D66-Kamerlid. "Er gaat veel positiviteit van haar uit", vindt ook het Leidse D66-raadslid Amela Halilovic. "Helemaal geen elitaire vrouw, zoals weleens wordt geschetst. Maar juist heel toegankelijk."

Tobias van Elferen, D66-fractievoorzitter in Nijmegen: "Met Kaag laten we nieuw leiderschap zien. Ze is heel erudiet en interessant."

Eerste Kamerlid Petra Stienen ziet de sympathie voor Kaag in haar omgeving groeien: "Ik zag iets opvallends gebeuren. Na de documentaire over Kaag zeiden opeens allerlei mensen in mijn omgeving die normaal geen D66 stemmen: ik ga op Kaag stemmen."

Tiener op sneakers

Maar er klinkt ook kritiek van D66'ers. Want: waar staat D66 nu voor en ligt de focus niet te veel op Kaag? Die publiciteitscampagne van #TeamKaag zorgde bij veel D66'ers voor een nare bijsmaak.

"Het enige beeld wat naar buiten lijkt te komen, is die campagne in de Schilderswijk waar ze op sneakers liep. Als een tiener op sneakers. Zowel inhoudelijk als technisch snap ik niets van die campagne. Ik heb geen flauw idee waarom D66 wil dat ik op ze stem", zegt een hooggeplaatste D66'er.

Kans grijpen

Ook D66-prominent Jan Terlouw is kritisch. Het Kaag-effect is er nog niet, constateert hij. "Het is nu voor de kiezer ook niet duidelijk genoeg waar de partij voor staat en waar de nadruk op ligt. Dat geldt overigens ook voor de andere partijen."

Terlouw verwacht dat dat bij de (tv-)debatten komt. "Tenminste, dat hoop ik. D66 moet nog wat loskomen van het regeerakkoord. Ze moeten een kans krijgen. Wie is ze en wat wil ze?"

Corona maakt het moeilijk

Waarom de partij maar niet van de grond komt en het Kaag-effect uitblijft? D66'ers leggen de oorzaak ook bij corona. 

D66-fractievoorzitter in Amsterdam, Reinier van Dantzig: "Het is gewoon een heel ingewikkelde periode om campagne te voeren, vanwege corona. Het is zoeken. We kunnen nu niet in zaaltjes samenkomen of langs de deuren gaan. Corona is allesomvattend. Iedereen heeft het moeilijk. Alleen Mark Rutte staat als premier de hele tijd voor de microfoon. Daar plukt hij de vruchten van."

Een oud-Kamerlid: "Mensen vertrouwen nu de dagelijkse politiek. Het bestuur van Rutte. Dat is balen. En lastig ook voor D66. Niemand staat er goed voor. Behalve de VVD dan."

Gendergekleurde Bach-uitvoeringen

Moet Kaag zich niet meer profileren en op de voorgrond treden? Of moeten de andere D66'ers in het kabinet dat doen, zoals de ministers Wouter Koolmees (Sociale Zaken), Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) of Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken)? 

Een hooggeplaatste D66'er zegt daarover: "De enige D66-bewindspersoon die het goed doet, is Wouter Koolmees. Kajsa Ollongren viel ook tegen, ze wilde veel te fanatiek van het referendum af. En Ingrid van Engelshoven heeft zich de afgelopen vier jaar alleen maar beziggehouden met 'gendergekleurde Bach-uitvoeringen'."

Verbinder

Andere D66'ers roemen Kaag juist omdat ze zich in deze crisistijd opstelt als een enorme verbinder. "Dat siert haar en past ook in deze tijd."

D66-fractievoorzitter in de gemeenteraad in Groningen Tom Rustebiel: "Ik vind het verhaal waarmee de partij de verkiezingen ingaat heel helder. Een goeie focus. Onderwijs, wonen en duurzaamheid. Dat zijn goeie thema’s voor de achterban hier in Groningen."

Campagne moet nog beginnen

Is het denkbaar dat het Kaag-effect nog een opleving krijgt? "Alles is denkbaar", zegt onderzoeker Kanne. "Maar ze zal het heel goed moeten gaan doen in de debatten. D66 is een sociale en liberale partij. Dat sociale en dat warme straalt ze nog onvoldoende uit en dat zal ze moeten laten zien."

D66'ers houden de moed er in. "Onze campagne geeft energie. We weten nieuwe mensen te vinden. Of we beloond gaan worden? Dat merken we bij de finish. Parijs is nog ver weg", zegt Amsterdammer Van Dantzig.

Campagneleider Sjoerd Sjoerdsma twitterde over de stijgende ledentallen van de partij, sinds het aantreden van Kaag. Ruim 2000 nieuwe leden hebben zich het afgelopen jaar gemeld.

"Dat is natuurlijk mooi", zegt een oud-Kamerlid daarover. "Maar de valkuil is dat D66'ers soms de neiging hebben vooral te luisteren naar de leden en te weinig naar de kiezers. Daar moeten ze voor waken."

Vleugels bij de debatten

De campagne begint pas bij de debatten. "Daar kun je vleugels krijgen. Dat is het moment dat het losgaat. De wedstrijd moet nog beginnen", zegt een oud-D66-Kamerlid.

Een ander zegt: "Het komt goed. Maar of het het Torentje wordt, dat is de vraag. Er kan nog van alles gebeuren: als Wopke morgen een fout maakt, dan zal je zien wat er gebeurt. Dat is het spannende aan de verkiezingen."

Metoo-kwestie

Kaag moet dus aan de bak. Makkelijk wordt het niet. Daarbij sluimert er ook nog een vervelende metoo-kwestie rondom een prominent partijlid boven de partij. Kaag nam de kwestie meteen hoog op en startte een onderzoek naar mogelijke seksuele intimidatie binnen de partij. Maar de uitkomst daarvan laat nog steeds op zich wachten. 

Kanne stelt dat in de politiek alles mogelijk is: "Verkiezingen worden besloten in de laatste weken. Misschien wel in de laatste dagen. Dus het Kaag-effect kan nog komen. Maar dan zal ze het in die debatten wel heel goed moeten doen."