Staande gehouden worden tijdens een paspoortcontrole, puur vanwege je huidskleur. Het is Mpanzu Bamenga uit Eindhoven regelmatig overkomen. Om een einde te maken aan etnisch profileren, spant hij samen met een aantal organisaties een rechtszaak aan tegen de Koninklijke Marechaussee, oftewel de Nederlandse overheid. Een primeur.
De geboren Congolees Mpanzu uit Eindhoven wordt regelmatig staande gehouden vanwege zijn huidskleur, vertelt hij. Een tijdje geleden nog gebeurde dat door medewerkers van de marechaussee, op het vliegveld Eindhoven.
Criminelen en asielzoekers
"Ik kwam net terug uit Rome. Samen met een andere donkere man en een donkere vrouw met kinderen werd ik eruit gepikt voor een extra controle", zegt hij. "Ik vroeg: wat is er aan de hand? Ik werd zo verrast. Als antwoord kreeg ik te horen: we zijn op zoek naar criminelen en asielzoekers."
Hier was sprake van etnisch profileren, zegt Mpanzu, die ook als raadslid in de gemeenteraad zat. "Dat is niet alleen verboden, maar ook heel vervelend. Het is vernederend ook. Want het is discriminerend."
Etnisch profileren betekent dat je zonder goede of geldige reden iemand stopt, controleert, fouilleert of aanhoudt, mede vanwege de huidskleur of herkomst.
'Schadelijk en stigmatiserend'
Mpanzu heeft zich de afgelopen tijd, samen met organisaties Controle Alt Delete, NJCM en Amnesty International, hard gemaakt om de marechaussee hierop te wijzen. "Maar zonder resultaat. Daarom spannen we nu een civiele zaak aan tegen de overheid", zegt Gerbrig Klos van Amnesty, die ook bij de rechtszaak betrokken is.
Het is volgens haar de eerste keer dat er een civiele zaak over etnisch profileren tegen de Staat wordt aangespannen. Het moet stoppen, vindt ook Amnesty. "Omdat het schadelijk is. Het tast het welzijn en welbevinden van mensen die het treft aan. En het draagt bij aan stigmatisering van mensen."
Rechtssocioloog Ashley Terlouw van de Radboud Universiteit onderschrijft dat. "Je kijkt op groepsniveau in plaats van op individueel niveau. Je creëert een soort tunnelvisie en je pakt mensen die niets hebben gedaan."
Aandacht voor één groep
Volgens Terlouw maken we ons allemaal schuldig aan etnisch profileren. "Je leert het al van jongs af aan. Daarom is het belangrijk dat we er ons bewust van worden."
Etnisch profileren is zelfs riskant, zegt Terlouw. "Als je je focust op bijvoorbeeld Marokkaanse jongens, glipt de witte extremistische man mogelijk door je vingers. Je vestigt de aandacht op één groep: geen wonder dat je dan in die groep meer mensen pakt."
Grens getrokken
Wat het doel is van de rechtszaak? "We hopen dat er een einde komt aan discriminerende grenscontroles", zegt Mpanzu.
"Etniciteit mag niet meer gebruikt worden als risico-indicator. De overheid is er om ons allemaal te beschermen. Ook tegen discriminatie. De grondrechten van heel veel Nederlanders worden geschonden. Dat moet stoppen."
'Etniciteit kan een relevante indicator zijn'
De Koninklijke Marechaussee herkent zich niet aan de aanklacht. "De Koninklijke Marechaussee doet niet aan etnisch profileren", laat een voorlichter van de Koninklijke Marechaussee via een schriftelijke reactie weten. "De KMar maakt gebruik van predictive profiling. Op basis van verschillende indicatoren, kennis en ervaring, informatie (zoals trends of eerdere incidenten) kan iemand geselecteerd worden voor een controle."
Er kan gekeken worden naar etniciteit. "Etniciteit kan hierbij een relevante indicator zijn. Deze indicator wordt echter alleen gebruikt in combinatie met andere indicatoren die een controle rechtvaardigen. De methode predictive profiling biedt handvatten voor objectief handelen en wordt continu verbeterd. Medewerkers worden hiervoor opgeleid. Controles zijn door deze werkwijze altijd uitlegbaar. Dit ook vanuit bejegening van de te controleren persoon", aldus een voorlichter van de Koninklijke Marechaussee.
Etnisch profileren
- Het preventief mensen aanhouden, omdat ze aan een etnisch profiel voldoen, mag volgens de wet niet.
- Er moet een duidelijke aanwijzing zijn: je mag best iemand aanhouden als er een duidelijk daderprofiel is.
- Als dat er is, mag je iemand aanhouden die aan dat profiel voldoet.
- Het doel van de rechtszaak die nu wordt aangespannen, is een grens trekken en verbieden dat mensen mede op hun uiterlijk of huidskleur worden aangehouden.
- In 2018 bepaalde de Hoge Raad nog dat etnisch profileren in het verkeer niet is toegestaan.
