Ruim vijf jaar na de omstreden uitspraken van PVV-leider Geert Wilders over 'minder Marokkanen' rijzen steeds meer vragen over de politieke en ambtelijke bemoeienis met het proces. Vijf vragen over de nieuw opgedoken stukken en waarom die explosief zijn.
Waarom zijn deze documenten belangrijk?
Omdat ze zwart op wit bewijs leveren dat er directe inhoudelijke bemoeienis was vanuit het ministerie van Justitie in een strafzaak tegen een volksvertegenwoordiger, oppositieleider Wilders. Ze vormen ook bewijs dat het OM niet de (hele) waarheid heeft gesproken tegen de rechtbank en het Hof over contacten en overleg met het ministerie.
Er is steeds gezegd dat de toenmalig minister slechts 'eenzijdig is geïnformeerd' en dat hij niets wist van 'zelfstandige' besluitvorming 'binnen' het OM. De nieuwe stukken tonen ook aan dat de Tweede Kamer op z’n minst niet volledig is geïnformeerd over bemoeienis met de strafzaak tegen Wilders, ook niet door de huidige minister. Dat is allebei explosief.
Hoe kan het in hemelsnaam dat dit nu pas opduikt, vijf jaar later?
De aanleiding is een procedure van RTL Nieuws op basis van de Wet openbaarheid bestuur (Wob). RTL Nieuws diende dat Wob-verzoek vorig jaar in bij het ministerie van Justitie en Veiligheid, nadat bronnen hadden verteld dat Opstelten zich zou hebben bemoeid met de beslissing van het OM om Wilders te vervolgen.
Omdat het ministerie weigerde te beslissen over alle stukken die te maken hebben met de mogelijke strafvervolging, ging RTL Nieuws naar de rechter. In opdracht van de rechtbank Midden-Nederland moest het ministerie een nieuw besluit nemen, vóór het vervolg van het hoger beroep.
Sommige documenten werden gedeeltelijk openbaar, veel nog niet. De verdediging van Wilders, het team-Knoops, dwong in het hoger beroep af dat een deel van de stukken alsnog aan het strafdossier werd toegevoegd – deze informatie druppelt nu naar buiten.
Uit stukken die officieel gedeeltelijk openbaar werden, bleek al dat Opstelten 'de zaak W.' wilde bespreken met het OM en dat ook deed. Er is geen bewijs dat hij vooraf aandrong op het vervolgen van Wilders. Over veel documenten die RTL Nieuws opvraagt bij het ministerie is nog steeds niet beslist – hier moet de rechtbank Midden-Nederland nog over oordelen.
Mogen ambtenaren zich inhoudelijk bemoeien met een individuele strafzaak?
Dat is zeer de vraag. Het uitgangspunt is dat de minister (en zijn ambtenaren) de grootst mogelijke terughoudendheid betracht in individuele strafzaken. Minister Grapperhaus stelt zelf steeds dat hij zich niet bemoeit met individuele zaken.
Als een minister zich ermee bemoeit, moet dit expliciet worden gemeld. Omdat de minister politiek verantwoordelijk is voor het OM – en het OM in uitzonderlijke gevallen een opdracht kan geven om wel of niet te vervolgen – is het wel logisch dat het OM hem zo goed mogelijk informeert.
Experts verschillen van mening over hoe ver 'overleg' over een zaak mag gaan. Sommigen menen dat dat ook over inhoud mag gaan, anderen trekken daar een rode lijn, omdat de trias politica, de scheiding der machten, in gevaar komt. Die vormt de crux van onze rechtsstaat. De stukken die nu opduiken lijken die rode lijn te overschrijden.
Wat betekent dit voor het hoger beroep?
Dat is nu nog onduidelijk. Tot dusver heeft het Hof steeds gezegd dat pas bij einduitspraak over alle aspecten van de strafzaak zal worden geoordeeld. Dat betekent dat op 11 oktober, de dag waarop de uitspraak gepland staat, ook een beslissing moet worden genomen of het OM nog wel ontvankelijk is. Immers, er is 'onjuiste voorlichting' aan rechters gegeven. Daar kan de zaak op stranden.
Dat geldt ook voor de ambtelijke en politieke bemoeienis met de zaak. Het Hof heeft tot dusver laten doorschemeren over alle aspecten van de zaak te willen oordelen, vanwege het grote maatschappelijk belang van de zaak: de inhoud.
Inhoudelijk is de verdediging van Wilders enorm gebaat bij de OM-stukken die nu op tafel komen. Veel van wat advocaat Knoops de afgelopen jaren inbracht, blijkt te worden gesteund door de eigen experts van het OM. Daarmee is de vraag of wel is voldaan aan de vaste criteria om een strafzaak te beginnen, en dus of de besluitvorming binnen het OM zorgvuldig was. Wilders zegt van niet, en stelt dat sprake is van willekeur.
Kan dit gevolgen hebben voor minister Grapperhaus?
Voorlopig lijkt het daar (nog) niet op. De Kamer is wel zeer kritisch over de manier waarop hij het parlement tot dusver heeft geïnformeerd (te vaag, te ontwijkend, niet het hele verhaal). Maar in Den Haag wordt deze zaak tot dusver gezien als een onverkwikkelijke erfenis uit de boedel van VVD-minister Ivo Opstelten.
In het CDA wordt gevreesd dat Grapperhaus wordt meegezogen in de 'VVD-chaos', zoals D66 dat noemt. Bronnen melden RTL Nieuws dat Grapperhaus onzeker is of hij door zijn eigen ambtenaren wel juist en volledig is ingelicht toen de affaire vorig jaar opspeelde. Belangrijk is nu vooral hoe de minister de komende periode verantwoording aflegt.
