Een open veld met zestig tot zeventig menselijke lichamen in uiteenlopende staat van ontbinding: dat is wat kijkers van 'Ewout' deze week te zien kregen, toen presentator Ewout Genemans op bezoek ging bij de grootste bodyfarm ter wereld, in Texas. Maar waar dient zo'n bodyfarm voor?
Genemans werd een beetje misselijk tijdens zijn bezoek aan de Forensic Anthropology Research Facility (FARF), maar op sociale media heerst vooral fascinatie. Reacties op Facebook lopen uiteen van 'heel interessant en indrukwekkend' tot 'heftig om te zien'.
In Texas wordt op allerlei manieren onderzocht hoe het menselijk lichaam na de dood ontbindt, om zo de wetenschap vooruit te helpen en om moordscenario's van de politie te testen. Zo monitoren onderzoekers de ontbinding van het lichaam wanneer het boven de grond in de volle zon ligt, testen ze wat er gebeurt met een lichaam bij een autobrand en meten ze hoe menselijke resten door wilde dieren in een gebied worden verspreid.
In deze video vertelt Genemans meer over zijn bezoek aan FARF:
Ewout Genemans bezoekt bodyfarm in Texas: 'Overvallen door de stank'
In Nederland wordt ook onderzoek gedaan naar de ontbinding van het menselijk lichaam. Die kennis is belangrijk voor forensisch onderzoek. "Ik hoor vaak van mensen: dit weten we toch allang? Maar eigenlijk weten we dat helemaal niet", vertelt Roelof-Jan Oostra aan RTL Nieuws. Hij is hoogleraar Anatomie en Embryologie en faciliteert de Nederlandse wetenschappelijke begraafplaats voor onderzoekers uit heel Europa.
Gedoneerde lichamen
Naast het Amsterdam UMC ligt een veld waar ontbindingsonderzoeken worden gedaan. Het heet het Amsterdam Research Initivative for Sub-Surface Taphonomy and Anthropology, ofwel Arista. 'Sub-surface', onder de oppervlakte, omdat er geen toestemming is om de lichamen boven de grond neer te leggen, zoals in Texas.
"Toen we in 2018 begonnen was het allemaal nog heel nieuw. Niemand wist goed wat voor overlast het eventueel zou kunnen veroorzaken voor het woon- en werkverkeer in de omgeving", zegt Oostra. "Je zit toch in een dichtbevolkt deel van Nederland."
De mensen die vlak onder de grond liggen begraven, hebben hun lichaam vrijwillig aan de wetenschap gedoneerd. Iedereen in Nederland kan ervoor kiezen om, in plaats van begraven of cremeren, het lichaam beschikbaar te stellen aan de wetenschap. Door middel van een handgeschreven wilsbeschikking kan dit voor de dood worden vastgelegd.
De meeste gedoneerde lichamen worden voor onderwijs gebruikt. Daarnaast gebruiken chirurgen lichamen om bepaalde vaardigheden en operaties te oefenen. Wetenschappelijk onderzoek, zoals in Amsterdam, is dus ook een optie.
"Op dit moment liggen er tien lichamen", vertelt Oostra. Mensen die hun lichaam aan de wetenschap doneren, kunnen niet kiezen waar ze terechtkomen. Arista is wat dat betreft een lichte uitzondering, omdat donoren wel kunnen aangeven dat ze niet op de wetenschappelijke begraafplaats willen belanden. "Andersom is het niet mogelijk om specifiek voor dit type ontbindingsonderzoek te kiezen", zegt Oostra.
Sensoren begraven
Omdat het veld voor meerdere onderzoeken wordt gebruikt, worden de lichamen ook op verschillende manieren bestudeerd. Een van de mogelijkheden is het mee-begraven van temperatuur- en vochtsensoren. Daarmee kunnen onderzoekers meer te weten komen over de invloed van temperaturen en vocht op het ontbindingsproces van het menselijk lichaam.
Een andere optie is het optrekken van bijvoorbeeld een been, zodat het lichaamsdeel dichter onder de oppervlakte ligt. "Dan kun je er af en toe biopten van nemen, zonder het ontbindingsproces erg te verstoren", legt Oostra uit. Op die manier kan de ontbinding goed worden gemonitord.
Verder worden er indirecte metingen gedaan, bijvoorbeeld door het monitoren van de plantengroei in de omgeving van het lichaam. "Dat zie je met het blote oog niet, maar met specifieke, gevoelige camera's kun je die veranderingen wel vaststellen." Als de politie dan bijvoorbeeld op zoek is naar een lichaam, kan de informatie over de vegetatie helpen bij de zoektocht.
Bovengronds
De bodyfarm waar Ewout Genemans langsging in Texas, is dus wel anders dan Arista in Amsterdam. Het voornaamste verschil is het bovengrondse ontbindingsproces, wat in Nederland niet wordt onderzocht. Hoewel dat beeld van de lichamen vol in de zon in kooien misschien het meeste opvalt, worden in de Verenigde Staten nog veel meer onderzoeken verricht.
Zo wordt er bijvoorbeeld geëxperimenteerd met huis- en autobranden, door gedoneerde lichamen in dergelijke brandende omgevingen te plaatsen.
Ook wordt de grote bodyfarm gebruikt bij het nabootsen van politiescenario's. Wanneer de politie denkt te weten hoe iemand om het leven is gekomen, kunnen de onderzoekers in Texas die situatie nabootsen met gedoneerde lichamen. Dan wordt gekeken of die overeenkomt met wat de politie op de plaats delict heeft aangetroffen.
Gedoneerd lichaam geweigerd
Iedereen in Nederland kan een wilsbeschikking opstellen om het lichaam na de dood te doneren aan de wetenschap. Toch kan het voorkomen dat het lichaam na overlijden niet wordt geaccepteerd door een van de acht afdelingen Anatomie in Nederland.
- Als een persoon op een onnatuurlijke manier komt te overlijden, bijvoorbeeld door een ongeluk, brand of moord, wordt het lichaam geweigerd. Het wordt dan in beslag genomen of er wordt inwendig onderzoek gedaan. In dat geval is het lichaam niet meer bruikbaar voor de wetenschap.
- Nabestaanden zijn verantwoordelijk voor het tijdig melden van het overlijden aan wetenschapsinstellingen. Ook als er een wilsbeschikking is opgesteld, is het aan de nabestaanden om binnen 24 uur na overlijden melding te doen bij de afdeling Anatomie. Na 24 uur is het risico te groot dat het ontbindingsproces al is begonnen.
- Soms kan een lichaam niet worden geaccepteerd omdat er te weinig capaciteit is.
Bron: Amsterdam UMC
