De 81-jarige vader van Alexandra Bauer uit Noord-Brabant heeft alzheimer, toch werd zijn rijbewijs verlengd. Onverantwoord, vinden zij, haar moeder en haar zussen. Toch is het toekennen van een rijbewijs aan iemand met dementie 'niet uitzonderlijk', zegt het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR). Het gebeurt zelfs heel regelmatig.
De tekenen van vergeetachtigheid waren er al een poosje: de vader van Alexandra begon overal post-its op te plakken met notities voor zichzelf. Soms vertelde hij meerdere dagen op rij hetzelfde verhaal. Hij pinde geld en verstopte dat in huis. Op een reis naar Spanje, met de caravan achter de auto, verdwaalde hij hopeloos. "Met de navigatie kreeg hij het niet opgelost. En naar mijn moeder wilde hij niet luisteren. Dus moest iemand naar hem toe om hem verder naar de camping te begeleiden."
Ook in Nederland verdwaalde hij een keer met de auto. De politie spoorde hem op en begeleidde hem terug naar huis. "Hij kreeg een standje, maar dat was hij een uur later alweer vergeten", zegt Alexandra.
Niet veilig, toch verlengd
In januari 2022 stelde een arts definitief de diagnose: alzheimer. Maar haar vader zelf weigert dat te accepteren. Volgens hem is er niets aan de hand. "En hij kan een beetje dwars en eigenwijs zijn", zegt Alexandra. "Dus toen de brieven van het CBR begonnen te komen dat hij zijn rijbewijs moest verlengen, en wij hem van dat idee af wilden brengen, maakte hij er juist zijn missie van om dat rijbewijs te krijgen."
Haar vader onderging een onderzoek bij een arts, en deed ook een rijtest. "Tot onze verbijstering werd zijn rijbewijs verlengd. Ondanks dat mijn moeder, mijn zussen en ik uitdrukkelijk hebben aangegeven dat wij het niet veilig vinden. Hij is bovendien in afwachting van een staaroperatie. We hebben er stress van. We maken ons continu zorgen dat hij een ongeluk veroorzaakt en iemand doodrijdt."
Het gebeurt heel regelmatig dat iemand met dementie alsnog een rijbewijs krijgt toegekend, zegt Ruud Bredewoud, hoofd medische zaken bij het CBR. Maar de keuring, zegt hij, is zorgvuldig en uitvoerig.
"Vanaf 75 jaar is een keuring verplicht", legt hij uit. "Zulke keuringen worden gedaan door artsen en volgens vastgestelde regels (de Regeling Eisen Geschiktheid 2000). Getest wordt alles wat invloed heeft op het rijvermogen: kan deze persoon het voertuig veilig bedienen? Zoals het zichtvermogen, de motoriek, en ook cognitieve vermogen, dus de geestelijke toestand."
Komt daarbij 'iets aan het licht dat de veiligheid kan beïnvloeden', bijvoorbeeld oogproblemen, artrose, dementie, jicht, nekproblemen, andere motorische stoornissen, enzovoorts, dan volgt indien nodig een gericht onderzoek door een medisch specialist, bijvoorbeeld een neuroloog of een oogarts. Afhankelijk van het oordeel van de specialist moet de houder van het rijbewijs een verplichte rijtest afleggen. Een deskundige bepaalt of het rijbewijs verlengd wordt.
Testen in druk verkeer
"Die rijtest is een grondige procedure en gericht op de aandoening", zegt Bredewoud. "Iemand met oogproblemen wordt uitgedaagd met veel verkeersborden en kleinere straatjes. Iemand met dementie gaat juist langs rotondes. En die moet ook vaak links afslaan, om te testen hoe het gedrag is in drukker verkeer."
Daarna wordt per geval bekeken of en hoe lang het rijbewijs verlengd wordt. Bij iemand met een progressieve ziekte als dementie is dit niet langer dan één jaar. Iemand met bijvoorbeeld staar mag op drie jaar hopen.
Mobiliteit afpakken
"Ik ken dit specifieke voorbeeld niet", zegt Bredewoud, "maar dementie is niet per definitie een reden om een rijbewijs in te trekken. De wetenschap is steeds beter in staat dementie in een vroeg stadium vast te stellen. Dat betekent dus ook dat er meer mensen de diagnose dementie krijgen. Maar heel veel van die mensen zijn nog te goed om ze hun mobiliteit af te pakken."
Daar komt bij dat mensen met dementie weliswaar kunnen verdwalen, maar dat is volgens wetenschappelijk onderzoek niet een eigenschap die de veiligheid in gevaar brengt. Bredewoud: "Vaak is het zo dat motorische gebreken gevaarlijker zijn. Iemand met dementie die verdwaalt, voert niet vaak daardoor gevaarlijke acties uit. Het is niet zo dat ze achteruit gaan rijden over de vluchtstrook."
Het rijbewijs: wat zijn de regels?
In Nederland is een rijbewijs in principe 10 jaar geldig. Vanaf 70 jaar wordt dat korter, namelijk 5 jaar. Iedereen die 75 jaar of ouder is krijgt, wanneer het rijbewijs verloopt, een oproep om een gezondheidsverklaring in te vullen en zich bij een arts te melden voor een speciale rijbewijskeuring; deze keuring is verplicht.
Indien nodig, kan het CBR het nieuwe rijbewijs toekennen voor een kortere periode dan 5 jaar. Voor iemand met staar kan dat bijvoorbeeld 3 jaar zijn. In geval van dementie of alzheimer is het vaak 1 jaar; dat is ook de minimale termijn.
Daarbij kan het zo nu en dan voorkomen dat een situatie verkeerd wordt ingeschat, geeft hij toe. "Er zijn natuurlijk mensen die op een goede dag een prachtige façade voor een arts en een instructeur weten te creëren. Het blijft mensenwerk."
Maar in het overgrote deel van de gevallen 'doen we het echt op een veilige manier', zegt hij. Er is dan ook geen reden om de regels strenger te maken. "Natuurlijk hebben mensen ook zelf een verantwoordelijkheid. Gaat de conditie opeens snel achteruit, dan moet je zelf zo wijs zijn om niet achter het stuur te gaan zitten."
'Reed zomaar fietspad op'
Alexandra kan niet ontkennen dat haar vader 'goed rijdt', toch vinden zij, haar moeder en zussen het niet verantwoord. "Niet zo lang geleden reed hij zomaar een fietspad op. Dat is gewoon niet veilig. Ik vind dat er twee dingen moeten veranderen bij het CBR. Ten eerste, ze moeten meer luisteren naar de familie, die weet echt wel of het nog verantwoord is of niet. En ten tweede, dit is te gevaarlijk om het bij één test te laten. Iedereen weet dat mensen met dementie hun betere en slechtere dagen hebben. Ik denk dat veel mensen in Nederland niet weten dat deze mensen gewoon aan het verkeer mogen deelnemen. Als iedereen dat wist, zou het wel tot meer protest leiden."
Reactie Henriëtte Brons van Alzheimer Nederland:
"Het is een complex dilemma tussen vrijheid en veiligheid. Wij vinden het weleens lastig dat zo'n test een momentopname is. Soms zetten mensen alles op alles om nog goed te presteren. We denken dat de fysieke handelingen min of meer op de automatische piloot gedaan kunnen worden, maar je kunt vraagtekens zetten bij de reactiesnelheid. Ook kun je je afvragen of mensen de diagnose bewust nog even uitstellen, door wat later naar een arts te gaan."
"We zien vaak kinderen die zich zorgen maken over hun ouders. Naar dit onderwerp wordt op ons speciale telefoonnummer, de Dementielijn, vaak gevraagd. Het is moeilijk om erover te oordelen. In het ene geval maken kinderen zich terecht zorgen, en soms zijn de zorgen onnodig. We adviseren wel het gesprek erover aan te gaan met elkaar. Is het nog veilig? Maar de autosleutels verstoppen vinden we geen goed idee. Dan raken mensen in de war."
