Voor het nieuwe dek van de Groene Draeck, het zeiljacht van prinses Beatrix, is omstreden teakhout uit Myanmar gebruikt dat ondanks sancties en importverboden z'n weg blijft vinden naar Nederland. De militaire junta van Myanmar profiteert van de verkoop van het luxe hout. "Als je dat niet hebt meegekregen, heb je als koningshuis echt onder een steen geleefd."
Lang verhaal kort
- Bij de renovatie van de Groene Draeck is teakhout uit Myanmar gebruikt, blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws.
- Het is al sinds 2007 verboden om dit hout te importeren vanwege de mensenrechtenschendingen en ontbossing in dat land.
- Diverse importeurs zijn veroordeeld vanwege teakhout uit Myanmar.
- De Rijksvoorlichtingsdienst bevestigt dat teakhout is gebruikt, maar zegt niet te weten waar het materiaal vandaan komt.
- 'Schande dat hiervoor belastinggeld is gebruikt', zegt onder meer Milieudefensie.
De Lemsteraak van prinses Beatrix, de Groene Draeck, is tijdens de grootschalige renovatie in 2022 voorzien van een nieuw dek van teakhout. Een klein deel van het oude hout kon worden hergebruikt, maar voor de rest is teakhout uit Myanmar gebruikt, bevestigen meerdere deskundigen.
Myanmar is een dictatuur waar mensenlevens weinig waard zijn. De dictatuur wordt mede gefinancierd door houtkap en teakhandel. Vanwege de hoge opbrengsten wordt er in het oerwoud veel meer teak gekapt dan er kan bijgroeien, met ontbossing tot gevolg. Al sinds 2007 zijn er sancties op de import van teak uit Myanmar of zulke strenge regels dat de import praktisch onmogelijk is.
Maar in de luxe scheepsbouw wordt het materiaal desondanks nog veel gebruikt, zo ook op het schip van prinses Beatrix.
Drie ervaren dekkenbouwers die op verzoek van RTL Nieuws naar de gerenoveerde Groene Draeck keken, weten het zeker. "Dit is teakhout uit Myanmar, zonder twijfel", zegt onder meer Jacob Lok, die al 35 jaar teakdekken bouwt op zijn jachtwerf Lok in Zwartsluis.
Jaarringen verraden afkomst
Twee andere dekkenbouwers die onafhankelijk van Lok het hout beoordeelden, komen tot dezelfde conclusie.
Zij kijken daarbij vooral naar de jaarringen in het hout. Myanmar is het enige land ter wereld dat nog wilde teakbomen uit het oerwoud kapt en exporteert. Bomen in deze bossen groeien veel langzamer dan die op plantages, en dat is te zien aan de jaarringen die bij teakhout uit Myanmar heel dicht op elkaar liggen.
"Je ziet het aan de structuur en je weet het ook wel, want ander teak gebruik je hier niet voor", zegt Lok. "Het groeit langzaam, er zit vettigheid in het hout en je hebt een hele fijne nerf. Daardoor krijg je een heel mooi product op je schip en dat wil je als eigenaar."
Een andere aanwijzing is de lengte van de gebruikte stammen, die zichtbaar is op de foto's van de renovatie van de Groene Draeck. Plantagehout wordt sneller geoogst, de stammen krijgen niet de tijd om uit te groeien tot grote lengtes die nodig zijn voor een dek.
Daarnaast heeft een anonieme bron die betrokken was bij de renovatie van de Groene Draeck op een werf in Friesland aan RTL Nieuws bevestigd dat teakhout uit Myanmar is gebruikt voor het nieuwe dek.
Het is opmerkelijk dat het schip van het voormalig staatshoofd vorig jaar met teakhout uit Myanmar is bekleed, want de afgelopen jaren deed de overheid verwoede pogingen om de import van dit materiaal te bestrijden.
Met succes, in december 2022 werden twee houtimporteurs strafrechtelijk veroordeeld vanwege het opzetten van schijnconstructies om de regels te ontduiken. Volgens de wet mag teakhout alleen geïmporteerd worden als precies te achterhalen is waar het vandaan komt. Maar dat is in het geval van Myanmar niet mogelijk, aldus de rechter in het vonnis.
Beslag
Onder druk van internationale organisaties als de Britse Environmental Investigation Agency (EIA) hebben de Nederlandse autoriteiten inmiddels bijna 70.000 kilo teakhout uit Myanmar in beslag genomen bij de veroordeelde importeurs. Ook bij een andere grote houthandelaar, die het predicaat Koninklijk draagt, is beslag gelegd op teakhout ter waarde van miljoenen euro's, twee andere zaken over teakhout uit Myanmar lopen nog.
"De risico's rondom teak uit Myanmar zijn al tientallen jaren bekend. Er is ontmoedigingsbeleid, er zijn sancties geweest en het is al sinds 2007 verboden om dit hout op de markt te brengen", zegt Daniëlle van Oijen, houtonderzoeker bij Milieudefensie. "Als je dat niet hebt meegekregen, heb je als koningshuis echt onder een steen geleefd."
(Tekst gaat verder onder kader)
Verantwoording
RTL Nieuws heeft het teakhout op het dek van de Groene Draeck aan een visuele onderzoeksmethode onderworpen. Dat ging zo: tijdens een werkbezoek van de koning aan de Waddeneilanden op 10 mei lag de Groene Draeck in de jachthaven van Terschelling.
Van die dag is gebruikgemaakt om binnen handbereik van het schip te komen. Normaal gesproken ligt het zeiljacht in een besloten haven. Een fotograaf heeft van dichtbij met hoge resolutie foto's gemaakt waarop de details van het teakhout goed zichtbaar zijn. Deze foto's zijn daarna voorgelegd aan drie deskundigen, die konden inzoomen om de unieke details van teakhout uit Myanmar te bestuderen.
Alle drie deze deskundigen, van wie de namen bekend zijn bij de redactie, twijfelden er na het bestuderen van de foto's niet aan dat het hout uit Myanmar komt. Zij werken allen decennialang in de jachtindustrie met teakhout uit Myanmar en hebben hun oordeel schriftelijk bevestigd. "95 procent zeker", zegt onder meer Jacob Lok, omdat 100 procent zekerheid alleen via DNA-onderzoek is te krijgen.
Met een stukje hout kan in een laboratorium via een isotopenanalyse de herkomst zeer precies achterhaald worden. In het geval van de Groene Draeck was het onmogelijk om zonder beschadigingen een stukje hout van het schip te laten analyseren, omdat het teakhout al is verwerkt in het dek.
Maar voor Milieudefensie is het duidelijk. "Alle informatie wijst erop dat er teakhout uit Myanmar op de boot van de prinses ligt."
De RVD bevestigt dat voor het dek van de Groene Draeck hout van de tectona grandis, de teakboom, is gebruikt, maar zegt dat niet meer te achterhalen valt waar het precies vandaan komt, omdat de benodigde papieren niet zijn bewaard. Lees hier de volledige reactie van de RVD.
De onderhoudsbeurt is betaald vanuit de begroting van het ministerie van Defensie, dat hiervoor 87.000 euro per jaar reserveert. Belastinggeld dus, zo is dat nu eenmaal afgesproken toen Beatrix het schip voor haar 18de verjaardag in 1957 cadeau kreeg van het Nederlandse volk. De extra kosten die bij deze renovatie naar voren kwamen zijn door Beatrix zelf betaald, laat de Rijksvoorlichtingsdienst weten.
Belastinggeld gebruikt
Organisaties zoals Human Rights Watch en Milieudefensie vinden het schandalig dat er publieke middelen zijn gebruikt om een zwaar gesanctioneerde houtsoort op het koninklijke schip te leggen. "Het is al jaren helemaal mis in Myanmar", zegt een woordvoerder van Human Rights Watch. "Dit is belastinggeld van Nederlanders, dat zou niet moeten verdwijnen in de zakken van de militaire machthebbers."
De afgelopen 20 jaar is in Myanmar bijna 70.000 vierkante kilometer oerwoud, een gebied ter grootte van Ierland, verdwenen door ontbossing. "Bij deze teaksoort is het risico op ontbossing heel groot en worden ook mensenrechten geschonden. Dit hout had nooit op de Groene Draeck mogen liggen", zegt Danielle van Oijen van Milieudefensie.
Ook worden duizenden olifanten ingezet om de gekapte stammen met kettingen uit het bos te halen.
Bij de renovatie van de Groene Draeck in 2021 en 2022 was de opdracht om het schip zoveel mogelijk terug in de originele staat te brengen. In de jaren vijftig is bij de bouw van het dek Java-teak gebruikt, plantagehout uit Indonesië.
Dit hout is nog steeds te koop, maar was niet beschikbaar in de lengtes die nodig waren voor het nieuwe dek, zegt de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD). Daarom is op aanraden van de werf gekozen voor Moulmein-teak. Moulmein is vernoemd naar Mawlamyine, de koloniale naam van een grote havenstad in Myanmar.
'Herkomst onduidelijk'
De RVD bevestigt dat voor de Groene Draeck hout van de tectona grandis is gebruikt, de botanische aanduiding voor de teakboom. Maar volgens de woordvoerders van prinses Beatrix groeit deze boom op meer plekken in Zuidoost-Azië en is dus niet te zeggen of het hout uit Myanmar komt.
Maar experts zijn het daar niet mee eens. Volgens de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, groeit de tectona grandis maar in vier landen in het wild: India, Thailand, Laos en Myanmar.
In drie van de vier landen gelden wetten en regels die de kap en export van teakbossen verbieden, alleen in Myanmar is dit toegestaan. "Myanmar is het enige land dat wild groeiend teakhout produceert", bevestigt FAO-onderzoeker Walter Kollert. "Het hout is hoogstwaarschijnlijk Myanmar-teak. Dit land heeft het beste en duurste teakhout van de wereld, dat vaak gebruikt wordt op zeilboten."
Niet strafbaar
Met het gebruik van teakhout uit Myanmar blijft prinses Beatrix als scheepseigenaar juridisch gezien buiten schot. De economische sancties tegen Myanmar (2007-2013) en de strenge Europese houtverordening (2013-heden) hebben alleen betrekking op de import van teakhout. Als het hout eenmaal de grenzen van de Europese Unie is gepasseerd, mag het vrijelijk verkocht worden door houthandelaren voor gebruik op luxe jachten.
Dat gebeurt veelvuldig. Uit onderzoek van NRC Handelsblad bleek eerder dat Nederlandse bedrijven de dekken hebben gebouwd van de nieuwe superjachten van Amazon-oprichter Jeff Bezos en regisseur Steven Spielberg. Beide schepen zijn rijkelijk bekleed met Myanmar-teak.
Naast de omstreden herkomst van het hout zijn er ook vermoedens dat het teak voor de Groene Draeck illegaal is geïmporteerd. De RVD heeft bij de Duitse leverancier nagevraagd waar het hout precies vandaan komt, maar die administratie is niet bewaard gebleven.
Het bedrijf wist zich alleen te herinneren dat het hout voor 2013 naar Duitsland is geïmporteerd, het jaar dat de strenge Europese regels in werking traden. "Zoals benoemd is uit het nalopen van de gang van zaken niet gebleken dat er in strijd met de geldende wet- en regelgeving gehandeld is", zegt de RVD.
Papieren niet bewaard
Dat schiet het Wereldnatuurfonds (WNF) in het verkeerde keelgat. Want ook voor 2013 golden er al zware Europese sancties die de import van teakhout uit Myanmar onmogelijk maakten. "Hoe kan het Koninklijk Huis beweren dat er geen regels zijn overtreden, als het herkomstland van het hout onbekend is?", zegt Johannes Zahnen, ontbossingsdeskundige van het WNF. "Als er geen documenten zijn, maakt dat een illegale herkomst van het hout alleen maar waarschijnlijker."
In Duitsland is in 2021 een importeur veroordeeld die hout uit Myanmar via Taiwan naar Europa verscheepte en daarbij de sancties ontdook.
De RVD zegt dat er geen bewuste keuze is gemaakt voor een land van herkomst bij de aankoop van het teakhout. "Prinses Beatrix zou het betreuren als door de opdrachtnemer of de leveranciers de geldende wet- en regelgeving niet zou zijn gevolgd of wanneer er niet zorgvuldig gehandeld is."
Prinses Beatrix is tevens beschermvrouwe van de Bomenstichting, een organisatie die de zorg en aandacht voor bomen zegt te bevorderen.
Voorbeeldrol
Hoogleraar bosecologie Pieter Zuidema (WUR) draait het om: volgens hem heeft het Koninklijk Huis een voorbeeldrol, en had voor het dek van de Groene Draeck voor hout gekozen moeten worden dat gegarandeerd onomstreden is.
"Ten tijde dat de Groene Draeck werd gerenoveerd, was algemeen bekend, en zeker bij houtimporteurs en jachtbouwers, dat veel teak uit Myanmar illegaal wordt verkregen en dat bosbeheer daar stelselmatig slecht is", zegt Zuidema. "Bij twijfel over legaliteit, duurzaamheid of documentatie zou het beleid moeten zijn om een andere houtsoort of leverancier te zoeken."
Door hernieuwde sancties sinds 2021 en de daling van het teakaanbod beginnen scheepsbouwers op zoek te gaan naar alternatieven voor teakbomen uit Myanmar.
Dekkenbouwer Jacob Lok werkt al een tijdje met afromosia. De grote Franse scheepswerf Beneteau, die jaarlijks tientallen boten bouwt, is van plan om Iroko-hout uit Centraal-Afrika te gaan gebruiken dat het FSC-keurmerk heeft. Sommige bouwers gebruiken voor het dek een dun laagje kurk.
Willem-Alexander gebruikte alternatief
Ook kunststof alternatieven zoals permateek, tek-dek of flexiteek zijn beschikbaar. Maar voor dure of historische schepen zoals de Groene Draeck is kunststof meestal een brug te ver.
Prinses Beatrix had voor de keuze van het dekhout van de Groene Draeck een voorbeeld kunnen nemen aan haar zoon koning Willem-Alexander. Die kocht in de zomer van 2020 een nieuw motorjacht van firma Wajer. Op dat schip is permateek gelegd.
