De politie schendt volgens Amnesty International de rechten van demonstranten in Nederland, door zomaar om identiteitsbewijzen te vragen. Hierdoor zou volgens de organisatie ook minder gedemonstreerd worden, uit angst dat een ID-controle plaatsvindt.
De bevoegdheden die de politie gebruikt om toezicht te houden tijdens demonstraties zouden volgens Amnesty International te vaag geformuleerd zijn en schenden het recht op privacy.
Politie intimiderend
Ook stelt de mensenrechtenorganisatie na onderzoek dat er nauwelijks toezicht is op de manieren waarop de politie surveilleert. Demonstranten vinden politieoptredens intimiderend en voelen zich belemmerd om te demonstreren.
Amnesty International heeft onder meer documenten opgevraagd bij gemeenten en politie over surveillance tijdens demonstraties. Vijftig demonstranten zijn gevraagd naar de manieren waarop ze in de gaten worden gehouden tijdens acties en welke invloed dit op hen heeft.
De organisatie heeft onder andere klimaatdemonstranten, vluchtelingenrechten en demonstranten tegen racisme gesproken voor dit rapport. Daarnaast kreeg het hiervoor ook al dezelfde meldingen van bijvoorbeeld coronademonstranten en boeren.
ID-controle
Vera Prins, expert van Amnesty International, laat weten dat demonstranten om hun ID werd gevraagd door de politie, ook als er niets aan de hand was.
"Bij deze ID-controle wordt het ID gescand met een app op de politiediensttelefoon, waardoor de politie persoonlijke gegevens kan inzien zoals iemands adres, eerdere controles en aangiftes die door iemand eerder zijn gedaan. Ook zal de controle bij de demonstratie hierin worden opgeslagen."
In het rapport dat vandaag is uitgebracht stelt de organisatie dat de politie deze 'onrechtmatige ID-controles' doet om te achterhalen wie een demonstrant is. Amnesty International wil dat de 'ongeoorloofde surveillance van vreedzame demonstranten' stopt en alleen wordt ingezet bij vermoeden van 'een serieus strafbaar feit.'
De organisatie wijst erop dat demonstreren een recht is, dat de politie 'zo goed mogelijk dient te faciliteren'. Amnesty is van mening dat door deze ID-controles juist een ontmoedigend effect ontstaat om te gaan demonstreren, uit de angst om gecontroleerd te worden.
Naast ID-controles zet de politie bijvoorbeeld ook drones in tijdens demonstraties om toezicht te houden.
Discriminatie en machtsmisbruik
Directeur Dagmar Oudshoorn vindt dat de politie te ruime bevoegdheden heeft om zelf te bepalen wie ze controleert tijdens demonstraties. "Hierdoor ontstaat er groot risico op willekeur, discriminatie en machtsmisbruik", waarschuwt ze.
Amnesty International kijkt sinds 2016 hoe in Nederland wordt omgegaan met demonstranten. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij acties van Extinction Rebellion. Bij de actie van afgelopen zaterdag werden meer dan 1500 demonstranten opgepakt. De meeste mensen worden niet vervolgd.
Reactie van de politie
De politie heeft een belangrijke rol bij het waarborgen van de veiligheid van demonstranten en omstanders en het in goede banen leiden van demonstraties onder het gezag van de burgemeester.
De politie heeft hiervoor informatie nodig, om daarmee een risico-inschatting te kunnen maken van mogelijke verstoring van de openbare orde en zo de benodigde politie-inzet te bepalen. In dit kader kan sprake zijn van verwerking van persoonsgegevens.
Daarnaast kan er tijdens de demonstratie aanleiding zijn om de identiteit van aanwezigen te controleren. Dat kan op grond van artikel 8 Politiewet juncto artikel 2 Wet op de identificatieplicht. Hierbij vordert de politie inzage van een identiteitsbewijs.
De politie zal steeds goed moeten afwegen of de bevraging noodzakelijk en proportioneel is voor de uitvoering van de politietaak. Een bevraging is bijvoorbeeld noodzakelijk en proportioneel als een persoon die bij een vorige demonstratie betrokken is geweest bij verstoringen van de openbare orde bij de aangekondigde demonstratie weer aanwezig zal zijn en mogelijk weer aandacht vereist van de politie.
De bevraging heeft dan als doel om informatie over de vorige verstoring van de openbare orde door deze persoon op te zoeken. Zonder deze informatie kan de politie niet inschatten wat de risico’s bij een demonstratie zijn en hoeveel politie capaciteit zij moeten inzetten om de demonstratie in goede banen te leiden.
Signalen over onjuiste proportionaliteitsafwegingen bij het bevragen van persoonsgegevens neemt de politie serieus. Het is geenszins de bedoeling van de politie om mensen die gebruik maken van hun demonstratierecht te intimideren. In het geval mensen zich toch geïntimideerd voelen dan is dit een ongewenst effect van ons optreden."
