Discussie over het verkiezingsdebat van Jeroen Pauw in het weekend voorafgaand aan de Provinciale Statenverkiezingen. 'Linksom of rechtsom', is de naam van het tv-programma waarin alleen Rutte, Schippers (VVD), Kuiken (PvdA) en Klaver (GroenLinks) aan het woord komen. Verkiezingen naar je toe trekken en zelf de thema's bepalen is een politieke truc die we vaker zien: hoe zit dat? We vroegen het politicoloog Roderik Rekker en politiek verslaggever Frits Wester.
Op woensdag 15 maart mogen we weer naar de stembus, en dat betekent - zoals altijd - dat de dagen daarvoor in het teken staan van debatteren. Met op 12 maart, de zondag voor de verkiezingen, het verkiezingsdebat van Jeroen Pauw. Die heeft ervoor gekozen om alleen Mark Rutte en Edith Schippers (VVD) van het 'rechtse blok' en Attje Kuiken (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) van het 'linkse blok' uit te nodigen.
Waar stemmen we voor?
Op woensdag 15 maart mogen we stemmen voor de Provinciale Staten en voor de waterschappen. Die verkiezingen zijn iedere vier jaar. Bij de verkiezingen voor Provinciale Staten kies je de leden van de Provinciale Staten, uit jouw eigen provincie.
De gekozen leden van de Provinciale Staten zijn de volksvertegenwoordigers. Zij vormen het parlement van de provincie. De leden van de Provinciale Staten stemmen op hun beurt weer op Eerste Kamerleden. Dat gebeurt op 30 mei.
Op dit moment heeft VVD 12 van de 75 zetels in de Eerste Kamer. GroenLinks heeft er 8, PvdA heeft er 6.
"Daarmee hebben we gekozen voor de twee grootste partijen, waar links nu voor het eerst een voordeel heeft omdat de PvdA en GroenLinks samen nu opeens één grote partij is", legde Pauw vanochtend in het Radio 1-programma Spraakmakers uit. En daar kwam, zo zag Pauw zelf ook, 'ontzettend veel ophef op'. "Maar wij denken met de hand op ons hart dat wij zo een integer programma kunnen maken."
Waar gaat de discussie dan over?
Die is tweeledig, legt politicoloog en psycholoog Roderik Rekker van de Radboud Universiteit in Nijmegen uit. Allereerst omdat andere partijen niet mee kunnen doen in het debat: "Nederland kent geen tweepartijensysteem, zoals in Amerika. De VVD, PvdA en GroenLinks hebben samen maar een beperkt deel van de zetels in Nederland. Met dit debat geef je die kleine afspiegeling van de samenleving veel meer aandacht dan de rest. Andere partijen zijn daar ontevreden over, en dat snap ik wel."
Maar belangrijker nog, vindt Rekker: door alleen deze partijen uit te nodigen, informeer je de kijker niet optimaal. "Want het gaat niet over een verkiezing tussen twee partijen. Het gaat over de provincies, met allerlei vraagstukken en heel veel partijen."
Dit gebeurt wel vaker toch, zo'n strijd?
Dat klopt, een debat tussen twee partijen is niet uniek of raar. Zo zaten Jan Paternotte (D66) en Joost Eerdmans (JA21) maandag nog tegenover elkaar aan tafel bij Jinek. Partijen zoeken daarnaast altijd een strijd in een campagne, zegt politiek verslaggever Frits Wester. "Een tweestrijd creëren is het makkelijkste: je wil de campagne zo simpel mogelijk houden voor de kiezer."
En dat de VVD en het 'linkse blok' (GroenLinks en PvdA) een strijd hebben is ook niet zo gek. De aftrap begon daarmee met het interview in De Telegraaf zes weken geleden. De VVD zocht frontaal de aanval met 'de linkse wolk' en waarschuwde voor de winst van de partijen: het zou slecht nieuws zijn voor de hardwerkende Nederlander.
Wester: "Dat de VVD zich afzet tegen links gebeurt al sinds jaar en dag. Met een reden: de VVD kan zich niet afzetten tegen D66, de ChristenUnie en CDA, want daar moeten ze de komende jaren nog mee samenwerken. Dus is de tweestrijd tussen VVD en het linkse blok een logische."
Wester benadrukt dat RTL ook vaker 1-op-1-debatten heeft georganiseerd. Bijvoorbeeld tussen Bos en Balkenende in 2006. "En in andere debatten hebben we de lijsttrekkers de gelegenheid gegeven om elkaar een-op-een uit te dagen."
Dus zo'n strijd tussen links en rechts is vooral een cadeau voor die partijen?
Eigenlijk wel, stelt Wester, de uitnodiging van Jeroen Pauw komt voor deze partijen als geroepen: "Je kunt je programma goed illustreren in het debat. Al kleven er ook risico's aan: je kunt je niet verschuilen zoals in een debat waar zes tot acht partijen aan het woord komen. En wat de partijen gaan proberen, is waarschuwen voor de andere partij. Door te waarschuwen voor de ellende die over ons heen komt als je op links stemt, hoopt de VVD de rechtse kiezer voor zich te winnen. En andersom: doordat de linkse partijen waarschuwen voor het rechtse beleid, hopen die partijen alle linkse stemmen voor zich te winnen."
Het gebeurde ook al in 2012: toen ging de strijd tussen PvdA-leider Samsom en VVD-leider Rutte. Deze tweestrijd pakte voor beide partijen goed uit, maar de VVD trok uiteindelijk aan het langste eind. En in de jaren ervoor – toen het CDA nog de grootste was - was er ook al een tweestrijd met de PvdA. Daarnaast was er in 2006 nog een strijd tussen CDA-leider Balkenende en Bos (PvdA), waarbij het CDA won.
Kan zo'n strijd ook misgaan?
Je ziet vaak in een tweestrijd dat beide partijen er van profiteren. Maar er kleven ook risico's aan zo'n strijd, weet Wester. "Het kan ook plotseling allemaal in je gezicht ontploffen."
En nog een punt: "De VVD haalt met deze strijd geen linkse kiezer binnen en andersom ook niet: GroenLinks en PvdA trekken hiermee geen VVD- kiezers binnen."
Wat vinden de uitgenodigde partijen zelf?
Thierry Aartsen, campagneleider van de VVD: "Wat ons betreft gaan de verkiezingen om de vraag: wie wordt de grootste in de Eerste Kamer? Er zijn wat ons betreft twee keuzes: de VVD of de linkse wolk van GroenLinks en de PvdA. Dit debat is goed onderbouwd als je kijkt naar de peilingen: de VVD en het linkse blok zijn in de peilingen de grootste; dus ik snap dat deze afweging is gemaakt. Bovendien is het relevant omdat beide partijen invloed hebben op het beleid dat gemaakt wordt. Daarnaast is op ieder debat wel kritiek. Maar wat heeft de kijker aan acht partijen die over en weer zitten te schreeuwen? Bovendien komen er nog meer debatten, zoals het slotdebat van de NOS waar iedereen aan mee mag doen."
Laura Vissenberg, woordvoerder namens GroenLinks en de PvdA: "Dit programma koos ervoor dat de peilingen leidend zijn: en wij zitten in een nek-aan-nekrace met de VVD. Daarom zijn wij uitgenodigd en die uitnodiging hebben wij van harte aangenomen. Wij vinden het belangrijk om in het debat te laten zien waarin wij op in willen zetten als links blok. De kritiek is aan een ieder zelf, maar je ziet bijna altijd dat bij provinciale verkiezingen de landelijke gezichten aan bod komen."
Dus het hoort er nou eenmaal bij?
Nou, eigenlijk niet, vindt politicoloog Rekker. "Er ligt op dit moment helemaal geen vraag wie landelijk de grootste partij wordt, daar gaat deze verkiezing niet over. Om dan nu een frame te creëren met de vraag wie dat wel wordt, leidt enorm af van de provinciale thema's waar deze verkiezing wel om gaan. Daarnaast werken in veel provincies linkse en rechtse partijen samen: daarbij is het dus niet eens de vraag of je links- of rechtsom gaat."
Toch vindt Wester zo'n strijd niet kwalijk. "Het is campagnetijd, partijen proberen de grootste te worden. Vergelijk het met een marktkraam. Daar proberen verkopers hun product toch ook onder de beste omstandigheden te verkopen? En inderdaad, je weet dat de partijen na de verkiezingen weer met elkaar moeten samenwerken. Maar voor nu is het voor deze partijen nou eenmaal belangrijk om de grootste te worden. Dat is geen kiezersbedrog, dat is campagnevoeren."
