Daklozen slapen in Rotterdam steeds vaker noodgedwongen op straat, ook als het buiten koud is. En zelfs daar wordt het ze lastig gemaakt. Zo haalde de NS bankjes weg omdat ze voor overlast zouden zorgen op het station. Maar veel alternatieven om te slapen hebben ze niet. "Dit kunnen we niet meer verantwoorden."
Wijkagent André van Wingerden van Rotterdam-Spangen kreeg vorige week een appje van een dakloze. De vrouw was haar plekje als 'bankslaper' kwijt en op zoek naar onderdak. Hij reageerde dat hij wel een plekje voor haar zou regelen in de winteropvang, die in Rotterdam opengaat als het kouder aanvoelt dan 0 graden.
Maar er was geen plek. Volgens de weersverwachtingen werd het 1 graad de dag erna. En dat betekent in Rotterdam: winteropvang dicht. "Ik snap dat er regels zijn", zegt Van Wingerden. "Maar dit?"
Hij probeerde nog wat andere opvangplekken in Rotterdam, maar niets lukte. Daar schuilt het probleem, zegt hij. "Er zijn zoveel daklozen in Rotterdam, maar zo weinig plekken. Ik vind dat er echt iets moet gebeuren. Dit kunnen we niet meer verantwoorden."
Slecht zicht op groep
In totaal zijn er in Rotterdam 273 slaapplekken voor dak- en thuislozen, verdeeld over negen locaties in de stad. Er staan 65 mensen op een wachtlijst voor daklozenopvang. Ook landelijk is dit een groeiend probleem, ziet het Leger des Heils, de organisatie die dak- en thuislozen opvangt. "De daklozenopvang zit overvol", zegt een woordvoerder.
Volgens Michelle van Tongerloo, straatarts bij de Pauluskerk en huisarts in Rotterdam-Zuid, is die wachtlijst problematisch. Ook is het probleem veel groter dan de cijfers laten zien. "De cijfers van het aantal dak- en thuislozen zijn onbetrouwbaar", zegt ze.
Ze verwijst naar de cijfers van het CBS dat jaarlijks onderzoekt hoeveel daklozen Nederland telt. Bij die telling worden daklozen ouder dan 65, 'ongedocumenteerden' en EU-arbeidsmigranten niet meegerekend. Ook minderjarige dak- en thuislozen worden niet meegeteld.
Volgens de laatste cijfers van het CBS zijn er in totaal 32.000 daklozen in Nederland, onder wie duizenden jongeren.
Hulpverleners signaleren dat het aantal toeneemt. Het Leger des Heils sprak vorig jaar nog over een 'een schrikbarende constatering'. De organisatie telde afgelopen zomer 6016 daklozen in Nederland. In de zomer van het jaar ervoor ging het om 4876 mensen. Dat is een toename van ruim 23 procent.
Wachtlijst nachtopvang
Regiodirecteur van het Leger Des Heils Gert-Jan Freeke kent de wachtlijst voor de nachtopvang ook. Maar hij ziet ook dat lang niet alle bedden die het Leger des Heils aanbiedt - in totaal 130 van de 273 - bezet zijn. "In totaal is 85 procent van de bedden bezet."
Volgens hem is het probleem niet opgelost als er opeens tientallen bedden bij worden gezet. "Het gaat om kwetsbare mensen met veel problemen. Het is lastig om hen in een systeem te stoppen, ondanks alle moeite die iedereen doet."
'Haar lukte het wel'
Gabrielle (27) heeft vier maanden geleden wel een plekje weten te bemachtigen. Ze slaapt in het William Booth-huis in Rotterdam-West, een nachtopvang waar 37 vrouwen terechtkunnen. "Het is soms wel zwaar, maar ik heb het zeker niet slecht", zegt Gabrielle over haar verblijf. Ze lacht bescheiden. Vier maanden is ze nu dakloos, ze moest het huis uit bij haar moeder.
"Ik had nooit verwacht dat ik dakloos zou worden", zegt ze. "Maar je moet er het beste van maken. Soms zijn er dagen dat je je kut voelt. Dat is dan extra lastig, omdat je je emoties niet kwijt kan. Je bent hier niet alleen."
Freeke ziet alleen gedocumenteerde daklozen die met een pas gerechtigd zijn om in de nachtopvang te slapen. De ongedocumenteerden of EU-arbeidsmigranten ziet hij niet of nauwelijks. Het zijn de mensen die niet in de cijfers voorkomen, maar wel behoefte hebben aan opvang.
Opvang arbeidsmigranten
Zij zoeken hun toevlucht op andere plekken, zoals de bankjes op Rotterdam Centraal. Straatarts Van Tongerloo was woedend toen ze hoorde dat de bankjes vorige week zijn weggehaald.
Volgens haar maken vooral de mensen die niet worden meegeteld, de arbeidsmigranten en de ongedocumenteerde vluchtelingen, schrijnende situaties mee.
"Ik snap best dat het een groep is die wat intimiderend overkomt, maar je lost het probleem niet op door het symptoom te bestrijden", zegt ze. "Wordt er een alternatief geboden voor deze mensen? Waar moeten ze dan naartoe?"
Welke regels gelden voor welke groepen?
Wil je als dakloze in aanmerking komen voor opvang, moet je aan een aantal regels voldoen.
In Nederland worden daklozen onderverdeeld in 'rechthebbenden' en 'niet-rechthebbenden'. De eerste groep zijn Nederlanders die dakloos zijn geworden. De tweede groep zijn EU-arbeidsmigranten of 'ongedocumenteerden' vluchtelingen.
- De 'rechthebbenden' komen in aanmerking voor de nachtopvang, volgens de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)
- EU-arbeidsmigranten kunnen gebruik maken van kortdurende opvang (maximaal 1 week), als ze op basis van een kort verblijf of werk geen toegang hebben tot sociale voorzieningen. Ook krijgen ze hulp met het vinden van werk of terugkeer naar het land van herkomst
- Voor ongedocumenteerden zonder verblijfsrecht is er de Landelijke Vreemdelingen Voorziening waar deze mensen opvang en begeleiding krijgen om een oplossing te vinden voor hun situatie
- Bij de winterkouderegeling wordt iedereen opgevangen ongeacht of iemand meewerkt aan een traject voor de toekomst
De enige opvangplek voor arbeidsmigranten, die niet terecht kunnen in de nachtopvang, is De Nieuwe Brug. Dat is een locatie van het Leger des Heils, waar tien van de 34 plekken beschikbaar zijn voor arbeidsmigranten. Ze kunnen daar dan maximaal een week in de opvang blijven en worden via een traject geholpen aan een baan of terugkeer naar huis.
"We zijn blij dat we dit in Rotterdam kunnen realiseren, wat in veel andere gemeenten nog niet lukt", zegt Kees Drooger van het Leger des Heils.
Voor een deel van de arbeidsmigranten is werk en een woning snel geregeld, maar voor een ander deel niet. "Die mensen zijn zo kwetsbaar dat wonen niet lukt. Ze komen keer op keer in de problemen, waardoor ze buiten moeten slapen."
Traumatische ervaringen
Evert Vos van stichting Ontmoeting beaamt dat. Hij gaat in Rotterdam de straat op om daklozen die weinig contact hebben met hulpverlening op te zoeken. "Ik kan me goed voorstellen dat de overlast op het Centraal Station voor reizigers onveilig voelt."
"Maar buiten die groep hebben we ook mensen die angstig zijn en vanwege traumatische ervaringen buiten blijven. Ze vinden de drempel te hoog om ergens binnen te stappen. Plekken als een bibliotheek of een stationshal zijn een fijne plek om gewoon even te zijn."
De gemeente Rotterdam noemt het aanbod voor de opvang van daklozen op dit moment 'toereikend'. "Rotterdam biedt een breed en divers aanbod voor de opvang van daklozen", zegt een woordvoerder van zorgwethouder Ronald Buijt, verwijzend naar de verschillende opvangvormen (zie kader hierboven).
Ook de gemeente ziet dat het aantal EU-arbeidsmigranten op straat toeneemt. "Dit zien we in Rotterdam, maar ook in andere grote steden", aldus de woordvoerder.
De gemeente zegt samen met verschillende partijen intensief samen te werken voor het bieden van perspectief. "Maar niet iedereen staat hiervoor open. En meewerken aan het oplossen van dakloosheid is een vereiste voor opvang."
Kwetsbaarsten op straat
Straatarts Van Tongerloo noemt de tien opvangplekken die er nu voor arbeidsmigranten zijn 'veel te weinig'. "Slaat nergens op", zegt ze. Daarnaast wordt er volgens haar alleen gescreend aan de voorkant. "Alleen mensen met perspectief mogen er gebruik van maken; mensen die teruggaan naar hun herkomstland of terug naar werk. De kwetsbaarsten blijven op straat."
Ze wil dat er meer aandacht komt voor de laagdrempelige opvang van arbeidsmigranten. "Nu belanden ze buiten beeld", zegt ze. "Hoe langer dat duurt, hoe slechter dat afloopt."
Ook pleit ze ervoor om iedere dakloze een eigen woning aan te bieden, naar het voorbeeld van Finland. Want dakloosheid is in de eerste plaats een woonprobleem, zegt ze. "Dakloosheid wordt nu nog te veel gezien als opvangprobleem, terwijl het belangrijkste is dat de gemeente hun woonbeleid verbetert."
Het kabinet heeft aangekondigd deze aanpak ook te willen invoeren.
