Den Haag krijgt een onderzoekscentrum dat zich moet gaan bezighouden met bewijsmateriaal over de oorlog die Rusland voert tegen Oekraïne. Het centrum gaat het verzamelen daarvan coördineren. Maar zal het er ooit toe leiden dat de Russische president Poetin wegens oorlogsmisdaden voor een tribunaal moet verschijnen?
De oprichting van het nieuwe centrum werd vandaag in de Oekraïense hoofdstad Kiev aangekondigd door Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Die vindt dat Rusland 'moet worden afgerekend op zijn schandelijke misdaden'. Het centrum zal ook aanklachten tegen mogelijke daders in de steigers zetten.
Onderzoek Internationaal Strafhof
Maar hoe dat straks in de praktijk werkt, roept nogal wat vragen op, zegt Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Botsen de werkzaamheden van het centrum bijvoorbeeld niet met die van het ICC, het Internationaal Strafhof in Den Haag? Dat wordt weliswaar niet erkend door Rusland en maar ten dele door Oekraïne, maar heeft zelf kort na de Russische invasie de eerste onderzoeken geopend.
"Het ICC kan hierin echt wel het nodige betekenen", zegt Sluiter. "En Karim Khan, de aanklager van het ICC, heeft al eens laten weten dat hij vindt dat de rol van het strafhof op dit gebied tekort wordt gedaan."
Er is een gezamenlijk onderzoeksteam dat naast Oekraïne bestaat uit zes andere landen. Dan zijn er, zegt Sluiter, nog verschillende andere organisaties die bewijsmateriaal over de oorlog verzamelen, zoals het onderzoekscollectief Bellingcat. "Er gebeurt al van alles zonder dat dit centrum er is. En wat je nu ziet, is dat aan dat geheel nog een partij wordt toegevoegd."
Risico: versnippering
Dat is niet zonder risico, zegt Sluiter. "De EU zal zeggen: dit centrum gaat alles coördineren en in goede banen leiden. Maar het kan ook leiden tot versnippering. Wie wrijven zich dan in de handen? Dat zijn de Russische verdachten. En vooral hun advocaten."
Die zullen, als het zover komt, gaten proberen te schieten in het aangeleverde bewijsmateriaal. Dat het zich richt op een oorlog die nog in volle gang is, maakt het werk van het onderzoekscentrum nog gevoeliger dan het al is, zegt advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops.
"Het is extra moeilijk om in een bestaande oorlogssituatie bewijs te verzamelen en de betrouwbaarheid te toetsen. Klopt het wel? Kunnen we dat inderdaad gebruiken? Dat zijn vragen die nog niet beantwoord kunnen worden."
Voordelen zijn er ook. "Als je nu onderzoek doet, betekent dat voor de onderzoekers weliswaar een extra veiligheidsrisico, maar de herinnering van bepaalde getuigen kan accurater en verser zijn", zegt Knoops.
Politieke belangen
"Tegelijkertijd moet je rekening houden met heel veel politieke belangen. Mensen hebben er belang bij de andere partij te beschuldigen van iets dat ze zelf hebben gedaan, en andersom." Dat vraagt om waarborgen voor de authenticiteit van het bewijs, zegt de advocaat. "Is het gemanipuleerd of niet? Kloppen de beelden wel of kloppen ze niet?"
De Europese Commissie wil straks een speciaal 'agressietribunaal' oprichten waar de mensen achter de inval zouden moeten worden berecht. Wordt dat dan de plek waar Poetin zich moet verantwoorden voor zijn daden? "Dat is wel het idee als je zo'n tribunaal opricht", zegt Knoops. "Maar ik denk niet dat het realistisch is om te verwachten dat, bij welk tribunaal je ook opzet, de heer Poetin daar ooit zal verschijnen. Ik denk dat we ons die illusie niet moeten maken."
