Voor een groot deel van de 590 Russische vluchtelingen die in 2022 asiel hebben aangevraagd in Nederland breken spannende maanden aan. De uitzetstop die geldt voor dienstplichtige Russen, wordt niet ingesteld voor niet-dienstplichtige Russen die voor de mobilisatie zijn gevlucht. Vluchtelingenwerk pleit ervoor de uitzetstop ook voor deze groep te laten gelden.
"Het asielbeleid voor Rusland moet tijdelijk stilgelegd worden", zegt Evita Bloemheuvel, woordvoerder bij VluchtelingenWerk Nederland. "We vinden het niet verantwoord deze mensen in onzekerheid te laten. Op dit moment kunnen zij naar Rusland teruggestuurd worden, omdat ze daar geen gevaar zouden lopen. Maar die situatie kan volgende week totaal anders zijn. Als je mensen nu terugstuurt, kunnen ze zomaar gevaar lopen."
Uitzetstop opgeheven
De kritiek van VluchtelingenWerk richt zich op het besluit van staatssecretaris Eric van der Burg van Asielzaken om geen uitzetstop in te stellen voor Russen die gevlucht zijn voor de mobilisatie. Zo'n uitzetstop werd in juni wel ingesteld voor Russen die dienstplichtig zijn - mannen in de leeftijd van 18 tot 27 jaar. Voor hen gold vanaf dat moment dat de behandeling van hun asielprocedure werd uitgesteld. "Hun asielaanvraag kon daardoor niet afgewezen worden", legt Bloemheuvel uit, "wat feitelijk betekent dat je voorlopig veilig in Nederland kunt blijven."
In december werd de uitzetstop verlengd. Maar intussen had zich een nieuwe groep Russische vluchtelingen gemeld in Nederland: mannen die niet dienstplichtig zijn, maar wel gemobiliseerd konden worden voor de oorlog in Oekraïne. "We gingen ervan uit dat de uitzetstop ook voor deze groep zou gelden", zegt VluchtelingenWerk, "maar de staatssecretaris heeft besloten dat de stop niet voor hen geldt."
Iedereen moet beoordeeld worden
Woordvoerder Etienne Buijs licht het besluit van het ministerie van Justitie en Veiligheid toe: "We hebben de procedures van de dienstplichtigen tijdelijk stopgezet, omdat we hun situatie op dit moment niet goed kunnen beoordelen, bijvoorbeeld omdat we niet precies weten welk risico zij lopen om vervolgd te worden voor het ontduiken van hun dienstplicht. Voor de mensen die gemobiliseerd kunnen worden, is dat anders: hun situatie is duidelijk, zij lopen namelijk kans opgeroepen te worden voor de oorlog. Omdat hun situatie wel beoordeeld kan worden, is er geen reden te wachten met de procedure."
Hij benadrukt dat ook de dienstplichtige asielzoekers uit Rusland uiteindelijk door de procedure moeten. "Iedere vreemdeling die zich meldt moet individueel beoordeeld worden om te zien of zij recht hebben op een status als vluchteling. Dat geldt voor Syriërs, Turken, Afghanen en ook Russen. Je wilt voorkomen dat je mensen bescherming biedt die daar geen recht op hebben, zoals mensen die behoren tot het regime van Poetin."
Staatssecretaris Van der Burg kondigde daarop aan vanaf 29 december te starten met de asielprocedures van niet-dienstplichtige Russen. Dit betekent dat zij afgewezen en daarna uitgezet kunnen worden.
Een woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid, verantwoordelijk voor de actieve uitzetting van uitgeprocedeerde asielzoekers, meldt desgevraagd dat Nederland geen Russen heeft uitgezet.
Russische mobilisatie
Volgens de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) duurt het nog maanden voordat de eerste Russen hun asielprocedure afronden. "Op dit moment hoort een asielzoeker na gemiddeld 9 maanden of hij of zij een verblijfsvergunning krijgt in Nederland", zegt een woordvoerder. "Het duurt dus nog even voordat Russen die vanwege de mobilisatie naar Nederland zijn gevlucht hier duidelijkheid over hebben. Na een eventuele afwijzing staat het hen vrij om in beroep te gaan tegen de beslissing van de IND."
Russen en Oekraïners gescheiden
Russen en Oekraïners die asiel aanvragen in Nederland, leven gescheiden van elkaar. Dit komt omdat Russen in de reguliere asielprocedure terechtkomen. Zij vallen onder het Centraal orgaan asielopvang (COA) en moeten zich, net als bijvoorbeeld mensen uit Syrië of Marokko, melden bij aanmeldcentrum Ter Apel, om vervolgens de reguliere processen te doorlopen.
Vluchtelingen uit Oekraïne vallen onder een speciale, tijdelijke bescherming. Zij worden door gemeenten gehuisvest op speciale locaties die alleen voor Oekraïners zijn. Zij hoeven niet in de reguliere asielprocedure aan te tonen waarom zij op de vlucht zijn en waarom zij bescherming nodig hebben.
De IND kan niet zeggen hoeveel van de 590 Russische asielaanvragen die in 2022 werden gedaan, komen van mensen die voor de mobilisatie zijn gevlucht. Maar dat hun aandeel groot is, ligt voor de hand. Toen de Russische president Poetin in september aankondigde de mobilisatie te beginnen om aan het front in Oekraïne te vechten, kwam een enorme vluchtelingenstroom op gang. Honderdduizenden Russen vluchtten vooral naar buurlanden als Georgië, Kazachstan en Mongolië, maar een deel kwam ook in Europa terecht.
Naar de oorlog gestuurd
Uit cijfers in het trendrapport van de IND blijkt dat het aantal asielzoekers uit de 'Russian Federation' in 2022 uitkwam op 590. Dat is een stuk meer dan 2021 (205) en 2020 (180). In maart 2022, kort na de invasie in Oekraïne, is een opvallende stijging te zien: van 19 aanvragen in februari naar 83. Dat loopt in de daaropvolgende maanden terug, om in oktober - de maand na de mobilisatie in september - opeens naar 90 aanvragen te springen.
Evita Bloemheuvel van VluchtelingenWerk: "Je kunt nu gewoon niet inschatten of het voor hen veilig is terug te keren naar Rusland. Vandaag misschien wel, maar ze kunnen volgende maand naar de oorlog gestuurd worden."
Daarom pleit ze ervoor de uitzendstop ook toe te passen voor niet-dienstplichtige Russen. "Kijk eerst aan hoe de situatie zich ontwikkelt, in plaats van nu beslissingen te nemen die niet meer om te draaien zijn. Dat gebeurde met Afghanistan, toen de taliban Kaboel binnenvielen. Dat zou nu ook verstandig zijn."
Bekijk ook: De Russen ontvlucht: 'Ze kwamen naar de huizen met kalasjnikovs'
Duitsland: ook streng
In september zeiden meerdere Duitse ministers in de pers dat alle Russische deserteurs of dienstweigeraars zich mochten melden als vluchteling. Maar ook onze oosterburen hebben de regels voor Russische asielzoekers aangescherpt, zegt RTL-correspondent Jeroen Akkermans: "September is lang geleden. De Russische dienstplicht is ook in Duitsland een reden voor toelating. Russen hebben sowieso een visum nodig, en daar gaat Duitsland zeer restrictief mee om. Voor mensen die vervolgd of bedreigd worden, zoals journalisten en dienstweigeraars, staat de deur op een kier. Je kunt pas asiel aanvragen als je binnen bent, en dat is zonder visum echt niet zo eenvoudig."
