In de laatste weken van 2022 zijn in Nederland veel meer mensen doodgegaan dan verwacht. Volgens cijfers van het CBS stierven in de laatste vier weken van het jaar 15.819 mensen. Dat zijn er ruim 3100 meer dan volgens de schattingen te verwachten was, een zogeheten oversterfte van ruim 24,5 procent.
Het hele jaar was de oversterfte hoog. Alleen in de eerste drie maanden van dit jaar was er geen sprake van oversterfte, in alle andere maanden wel.
In geen enkele maand was het cijfer echter zo hoog als in december. Zo overleden in november ongeveer 1400 mensen (10 procent) meer dan verwacht, en in oktober bijna 1800 (16 procent).
Onderzoeker Ruben van Gaalen van het CBS heeft geen sluitende verklaring voor de hoge oversterfte, omdat het instituut de doodsoorzaken nog niet allemaal binnenkreeg: die informatie loopt vier maanden achter. Wel vermoedt hij dat corona nog steeds een rol speelt: "In het verleden hebben we door rioolwatermetingen bij flinke pieken ook gezien dat er wel degelijk nog steeds veel mensen aan corona overleden."
Griep
Daarnaast is het aannemelijk dat ook de griepepidemie die in december de kop op stak heeft bijgedragen aan het hoge aantal sterfgevallen. Ook het rhino- en RS-virus gingen in december flink rond, en hebben mogelijk bijgedragen aan de hoge sterfte.
Het RIVM, dat in Nederland cijfers over het verloop van infectieziekten als griep bijhoudt, kan nog niet zeggen of bijvoorbeeld de griepepidemie echt gezorgd heeft voor een hogere sterfte. "Daar is het nog te vroeg voor", laat een woordvoerder weten. "Dat kunnen we pas over enkele maanden met zekerheid zeggen."
Indirecte gevolgen corona
Ruben van Gaalen wijst bij de oversterfte vooral ook naar de indirecte gevolgen van corona. "Het zou kunnen dat het hebben doorgemaakt van een covid-infectie, ook als die niet heftig was, kwetsbaar maakt", zegt de onderzoeker. "De indirecte effecten van corona komen steeds meer naar voren in onderzoeken uit het buitenland."
Ook uitgestelde zorg is een mogelijke oorzaak van de aanhoudende oversterfte, al zijn sterftepieken zoals in december daar niet goed mee te verklaren, omdat die effecten eerder geleidelijk tot uiting komen. Tijdens de coronapandemie is veel zorg vanwege de hoge druk op de ziekenhuizen uitgesteld. Dat zou mee kunnen spelen in de sterftecijfers nu.
Volgens Van Gaalen is het hoe dan ook belangrijk om de oversterfte goed in de gaten te houden. "Oversterfte is de uiterste consequentie, maar er zit daaronder ook nog mogelijk andere gezondheidsschade, zoals de gevolgen van long covid", zegt hij. "We zullen nog lang bezig zijn met de effecten op de gezondheid van de pandemie. We hebben zo'n langdurig schadelijk virus nog nooit meegemaakt."
