In Nederland zijn er 789 verouderde bedrijventerreinen die een verhoogd risico lopen op drugscriminaliteit. Eén daarvan is het ooit zo trotse Utrechtse bedrijventerrein Nieuw Overvecht, dat afgleed tot een centrum van plofkrakers en zware drugscriminelen. Met harde maatregelen en sociale initiatieven proberen gemeente en ondernemers daar uit het dal te kruipen.
Een doffe klap in de nacht van 5 september 2020 galmt twee jaar later nog na op industrieterrein Nieuw Overvecht. De explosie, waarbij de 29-jarige Z. overleed, zette het bedrijventerrein definitief op de kaart als een crimineel bolwerk. Alle landelijke media pakten groot uit met het opmerkelijke nieuws over een 'dodelijke explosie op een plofkraakschool'.
Achter een bakstenen bedrijfspand aan de Californiëdreef bleek een filiaal schuil te gaan van een internationale plofkrakersbende. Z. en zijn kompanen hadden met een bezorgdienst Duitse pinautomaten laten komen om ze te testen op zwakke plekken. Die nacht was Z. in de weer met explosieven, tot het gruwelijk misging. De 23-jarige H.O., die verderop in de loods was, probeerde hem weg te slepen bij de vlammen en bij bewustzijn te brengen.
Tevergeefs.
Walhalla voor drugscriminelen
Nieuw Overvecht staat symbool voor meer bedrijventerreinen in Nederland die kampen met criminele invloeden, zoals de Spaanse Polder in Rotterdam en bedrijventerrein De Mars in Zutphen. Bedrijventerreinen zijn vaak afgelegen, er rijden de hele dag onbekenden af en aan en er is weinig sociale controle. Door die factoren vallen criminelen niet snel op. Vooral verouderde bedrijventerreinen waar veel autobedrijven zitten, blijken vatbaar voor drugscriminaliteit, blijkt uit onderzoek van Avans Hogeschool en Centerdata.
Op basis van gegevens van provincies en gemeenten zijn minstens 789 bedrijventerreinen in Nederland als verouderd aangemerkt. Deze terreinen bevinden zich in het hele land, zie de rode stippen op onderstaande kaart.
De gele stippen zijn niet als verouderd aangemerkt, maar deze industrieterreinen hebben wel kenmerken van veroudering.
Dit artikel hoort bij de Onderwereldkaart, een groot onderzoek van de onderzoeksredactie van RTL Nieuws naar criminele ondermijning in Nederlandse gemeenten. Kijk hier voor meer artikelen en uitleg bij het onderzoek.
Niet alleen plofkrakers hebben de afgelopen jaren hun weg gevonden naar het bedrijventerrein naast de Utrechtse wijk Overvecht, die ook wel een kweekvijver van de georganiseerde misdaad wordt genoemd. Dit is de wijk waar drugscrimineel Ridouan Taghi opgroeide, die nu in het Marengoproces vervolgd wordt voor zes liquidaties, drie pogingen en het voorbereiden van nog eens vier moorden.
Moordopdracht
Ook Taghi had een band met dit bedrijventerrein, blijkt uit stukken uit het Marengodossier. Volgens de politie was Taghi's rechterhand Mohammed R. in 2017 boos op garagehouder John F., die geheime ruimtes in auto's bouwde om drugs, wapens of geld in te verstoppen. Kennelijk had F. die diensten ook aangeboden aan Taghi's aartsvijand. "Broertje kyk aub waar die John woont van de garage die moet snel slapen", schreef R. in een moordopdracht, die nooit is uitgevoerd. "Ja ga even vol gas geven broertje kk verraders info hoeren."
Hoe kan een bedrijventerrein dat in de jaren negentig hét autocentrum van Nederland was, zo worden ondermijnd door zware criminelen? "Het was hier the place to be. Als we een evenement organiseerden, kwamen er duizenden mensen op af", schetst ondernemer Rijchart van Oord de gouden tijden. Zelf had hij er een dealerschap van Citroën en Suzuki. "We moesten zelfs dranghekken neerzetten. Met alle autodealers zorgden we voor het bedrijventerrein. Het moest er overal perfect uitzien."
'Ieder voor zich'
Maar rond 2010 veranderde de strategie van veel autobedrijven. Importeurs hadden dealers liever op zichtlocaties langs de weg, en zo vertrok het ene na het andere automerk uit Nieuw Overvecht. "Er kwamen andere bedrijven voor in de plaats. Opslagplaatsen, handelaren in tweedehandsauto's, sportscholen. Er kwamen geen nieuwe ondernemers met de mentaliteit er samen iets van te maken", zegt Van Oord. "Het werd ieder voor zich."
Van Oord, die meerdere bedrijfspanden op Nieuw Overvecht bezit, zag met lede ogen hoe de criminaliteit oprukte. Neem de illegale sigarettenfabriek die in 2017 werd opgerold. In een ruimte onder de grond werkten illegalen uit Brazilië en Paraguay aan machines die duizenden pakjes sigaretten uitbraakten. Volgens de FIOD, die het pand al langer in de gaten hield, sliepen de arbeiders in de fabriek. Alleen in het weekend mochten ze even de buitenlucht opsnuiven.
Afgegleden
"Of zulke incidenten me pijn doen? Ongelooflijk veel", zegt Van Oord. "Het was nota bene recht tegenover een van mijn eigen panden. Het is erg om te zien dat dit soort vreselijke praktijken gebeuren op een terrein dat ooit zo floreerde. We zijn van de eredivisie, naar de eerste divisie, naar nog lager gegaan."
Betrokkenheid bij het bedrijventerrein kun je Van Oord niet ontzeggen. Hij is ondernemer, vastgoedbezitter, voorzitter van Keurmerk Veilig Ondernemen Nieuw Overvecht én bestuurslid van het Ondernemersloket, dat de Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma afgelopen augustus opende. Het is één van de initiatieven om Nieuw Overvecht weer gezond te maken. Ondernemers kunnen er binnenstappen met vragen over wetgeving of duurzaamheid. Ook veiligheid staat hoog op de agenda.
Sociaal offensief
Gebiedscoördinator Veiligheid Erica Jacobs bezoekt met haar collega's zoveel mogelijk van de ongeveer 300 bedrijven op Nieuw Overvecht. "We vragen ondernemers wat ze waarnemen en of ze tips voor ons hebben. We proberen ze beter te leren kennen en zo de afstand tussen overheid en bedrijven te verkleinen." Niet iedereen zit op zo'n bezoek te wachten, zegt projectleider bedrijventerrein Nieuw Overvecht Lara Simons desgevraagd. "Soms is de sfeer niet zo prettig, maar dan gaan we weer. We zijn nooit bedreigd."
Het Ondernemersloket organiseert ook bijeenkomsten om de band tussen verschillende ondernemers aan te halen. "We proberen met het Ondernemersloket de anonimiteit op het bedrijventerrein weg te nemen", zegt Rijchart van Oord. "Die anonimiteit zorgt er namelijk voor dat niemand durft te zeggen wat zijn buurman doet."
Slimme camera's
Het sociale offensief gaat gepaard met zwaardere middelen om de veiligheid te verhogen. Op elke straathoek staan palen met 'slimme' camera's die kentekens noteren en aanslaan op bijvoorbeeld nachtelijke activiteiten. Zo kwam de politie onlangs nog in actie toen de camera's een gestolen auto hadden gedetecteerd.
De gemeente Utrecht zette dit jaar ook een stevig bestuurlijke maatregel in. Alle ongeveer 100 autobedrijven op het bedrijventerrein moeten verplicht een vergunning aanvragen. "Uit een rapport van de politie was naar voren gekomen dat er zware criminele activiteiten plaatsvonden bij autobedrijven", vertelt beleidsadviseur Openbare Orde en Veiligheid Koen Osterhaus. "Denk aan het inbouwen van verborgen ruimtes en het omkatten van gestolen auto’s, maar ook aan wapens en drugs. Dat stevige rapport vormde de basis voor deze zware maatregel."
'Aanleiding dit terrein op de korrel te nemen'
Het was 'zeker schrikken', toen Sharon Dijksma twee jaar geleden na haar aantreden als burgemeester van Utrecht de criminaliteitsrapportages onder ogen kreeg. Eén van de hoofdpijndossiers was bedrijventerrein Nieuw Overvecht, waar drie maanden voor haar installatie een fatale explosie in een plofkraakschool had plaatsgevonden. "We realiseerden ons dat we een bijna professionele opleiding voor plofkrakers binnen de gemeente hadden."
Bedrijventerreinen zoals Nieuw Overvecht zijn een makkelijke prooi voor criminele ondermijning, zegt ze. "Er is minder sociale controle, dus zijn er ook minder ogen en oren in de buurt die verdachte situaties kunnen signaleren. In de bedrijfsgebouwen worden ook normale processen gedaan, dus het is lastig om te zien of er bijvoorbeeld alleen apk's worden uitgevoerd of dat er ook geheime ruimtes of volgapparatuur worden ingebouwd."
Uit deels geheime rapportages bleek dat Nieuw Overvecht bol stond van de kleine en grote criminaliteit. "Er was voldoende aanleiding het terrein op de korrel te nemen, en de autobranche in het bijzonder. Vandaar dat we tot het zware middel van een vergunningplicht zijn overgegaan. Zo'n besluit neem je niet zomaar. Je weet dat je ondernemers die te goeder trouw zijn ook raakt, met administratieve lasten en extra kosten. Maar uiteindelijk is het in hun belang dat de branche een betere reputatie krijgt."
Rotte appels
Onderdeel van de vergunningaanvraag is een controle in de boekhouding en een screening op criminele activiteiten of contacten. Een flinke administratieve last, maar het zal hopelijk helpen de rotte appels uit de mand te vissen. "Een aantal autobedrijven heeft geen vergunning aangevraagd", zegt Osterhaus. "Die komen vanzelf aan de beurt."
De vergunningsplicht wordt ook in andere gemeenten toegepast. Zo kondigde Amsterdam afgelopen maand aan autoverhuurbedrijven aan een verplichte vergunning te onderwerpen. Een initiatief waar Tilburg eerder ook succes mee had.
Trots
In Utrecht zijn de verwachtingen van alle maatregelen hooggespannen. Het sociale offensief van het Ondernemersloket werpt nu al zijn vruchten af, zegt Van Oord. "Uit een enquête blijkt dat het vertrouwen bij ze groeit, en daarmee ook de meldingsbereidheid. Langzaam keert een zekere trots terug bij ondernemers."
De belangrijkste les die Van Oord heeft geleerd? "Als voorzitter van Keurmerk Veilig Ondernemen Nieuw Overvecht moet ik ook de hand in eigen boezem steken. We hadden eerder moeten ingrijpen en beter moeten communiceren naar de achterban. Ik heb geleerd dat je aandacht voor elkaar moet hebben. Als die verbrokkelt, is het cement weg."
Tips over ondermijnende criminaliteit? Deel ze hier
Heb je tips over ondermijnende criminaliteit in jouw buurt of omgeving? Deel ze hieronder via het formulier of bekijk hier hoe je op andere manieren met de redactie in contact kunt komen.
