Brabantse families meest gelinkt aan drugscriminaliteit

Toen een inwoner van Nuenen afgelopen maand 1000 euro uit een geldautomaat zag steken, bracht hij de stapel biljetten als 'gevonden voorwerp' naar de gemeente. Het tekent de gemoedelijkheid van Nuenen, een groen Brabants dorp dat bepaald niet te boek staat als criminele gemeente.

Toch is er met de misdaadcijfers van Nuenen iets opmerkelijks aan de hand: van de ongeveer 100 drugsverdachten in acht jaar tijd heeft 62 procent een familielid dat óók van een drugsdelict verdacht wordt. Dat blijkt uit de Onderwereldkaart, een onderzoek van RTL Nieuws naar criminele ondermijning. Drugscriminaliteit is in Nuenen - meer dan in alle andere Nederlandse gemeenten - een familiezaak.

In heel Nederland had meer dan 1 op de 3 drugsverdachten (36 procent) tussen 2012 en 2020 ook een familielid dat verdacht werd van een drugsdelict. Het gaat daarbij vooral om partners, maar ook om zes procent van de broers en zussen van verdachten en bijna vijf procent van hun kinderen, blijkt uit cijfers van het overheidsplatform Zicht op Ondermijning. 

Kleine gemeenten bovenaan

De hoogste percentages drugsverdachte familieleden komen niet voor in de Randstad, maar wel in kleinere plaatsen zoals het Gelderse Duiven (61 procent van alle drugsverdachten) of het Groningse Pekela (53 procent). Historicus en criminaliteitsonderzoeker Hans Moors vindt het logisch dat kleinere gemeenten de ranglijst aanvoeren. "In dorpen zie je dat de familie meer bij elkaar blijft wonen. Ze vormen een groter aandeel van de bevolking, dus zie je meer familieverbanden."

Criminele familiebanden komen het meest voor onder de rivieren: van de twintig gemeenten met de hoogste percentages komen er negen uit Brabant. In totaal wonen er ruim 5500 drugsverdachten met een crimineel familielid in Brabant. Moors ziet iets opvallends in de lijst van Brabantse gemeenten. "Het zijn voornamelijk gemeenten waar van oudsher woonwagenkampen met een criminele reputatie zijn, zoals Nuenen, Waalre, Alphen-Chaam, Best en Oosterhout. Zonder de niet-criminele bewoners te willen stigmatiseren, blijkt wel dat op woonwagenkampen meer familiecriminaliteit plaatsvindt."

Paplepel

Moors deed samen met criminoloog Toine Spapens onderzoek naar zeven Brabantse families die een prominente positie in de onderwereld hebben verworven. Criminaliteit blijkt binnen die families al generaties lang te worden doorgegeven. "Als beide ouders in de misdaad zitten, is het voor de kinderen bijna onmogelijk om eruit te ontsnappen. Het verhaal van de paplepel is echt waar."

Zelfs partners lijken elkaar uit te zoeken op hun strafblad. "Het is aantoonbaar: Soort zoekt soort, in dit geval. Mogelijk heeft het te maken met de levensstijl die mensen aantrekkelijk vinden en zijn ze ontvankelijk voor het geld en de spanning."

Intimidatie

Criminele families kunnen een stevig stempel drukken op hun omgeving. "Ze hebben al invloed door er gewoon te zijn", zegt Moors. "Mensen houden daar rekening mee, ze durven er niet over te praten. Maar families spelen ook een actievere rol, door bijvoorbeeld buurtgenoten te intimideren en druk uit te oefenen op school. Het zijn families die een sterke band houden met de plek waar ze wonen, ondanks dat ze drugs naar heel de wereld sturen."

Neem Janus van Wesenbeeck, de Eindhovense kamper die min of meer model stond voor de crimineel Ferry Bouman in de hitserie Undercover. De man sprak naar verluidt beperkt Engels, maar stuurde wel een internationaal drugsnetwerk aan.

Families zoals die van Van Wesenbeeck uit Eindhoven of de in 2021 veroordeelde Martien Reuvers uit Oss, moeten anders worden bestreden, zegt Moors. "Je kunt de criminele spil eruit halen, maar het netwerk draait door. Men zorgt voor elkaar en loopt de gaten dicht." Daarom pleit hij ervoor dat een strafrechtelijke aanpak wordt gecombineerd met preventie. "Als je de vader een hoge gevangenisstraf bezorgt, ga dan met de achterblijvers van het gezin aan tafel om ze uit de criminaliteit te halen."

Aan tafel

Een goed voorbeeld hiervan is de Tilburgse familieaanpak, waarbij coaches een band proberen op te bouwen met criminele families. Ze schuiven mee aan tafel, gaan zo nodig mee naar de huisarts of het voetbalveld, en proberen gezinnen te ondersteunen bij het vinden van een legaal inkomen. "Zo probeert de overheid vanuit het sociale domein te zorgen dat families niet dieper wegzakken."

Criminele families op het rechte pad proberen te helpen, heeft dat al ergens effect gehad in Nederland? "Je ziet her en der heus wat interessante projecten. In Amsterdam had je, nog onder burgemeester Van der Laan, de criminele familieaanpak. Die heeft best mooi gewerkt. Alleen toen ze dat project weer afbouwden en tot reguliere aanpak maakten, ging ook de scherpe focus op familieverbanden grotendeels teloor. Je moet er dus permanent op inzetten en dat is politiek best lastig te verkopen. Wanneer is de aanpak een succes en hoe meet je dat?"

Want vasthouden aan alleen een strafrechtelijke aanpak is volgens Moors duur en inefficiënt. "Ik heb me door een betrouwbare bron vanuit de politie laten voorrekenen dat tweederde van de recherchecapaciteit uit Zuid-Nederland op ondermijning en drugscriminaliteit zit, en we vangen twee of drie kopstukken op jaarbasis. Dat kost dus enorm veel geld, met heel weinig opbrengst. Stop dat geld liever deels óók in preventie, dan vang je nog een paar doorgroeiers af die anders het verkeerde pad op gaan. Zo red je nog een paar zieltjes, of klink ik nu echt als een missionaris?"