Opluchting overheerst: MH17-nabestaanden 'wilden de waarheid en hebben die nu'

Zij aan zij staan Jeanne en haar man Bart de pers te woord, net buiten de rechtbank op Schiphol. Het zit erop. Hoe ze de uitspraak vinden? "Super. We zijn heel tevreden. Een hogere straf is er niet."

Even glimlachen ze naar elkaar. "We hopen dat er geen hoger beroep komt. Dan is het eindelijk einde oefening."

Hoe anders was de sfeer voor aanvang van de uitspraak. "Ik voel het in mijn lijf. Elke vezel is gespannen", zegt Robbert van Heijningen. Zijn broer, schoonzus en neefje zaten acht jaar geleden in toestel MH17, dat van Schiphol richting het Maleisische Kuala Lumpur vloog toen het werd neergehaald.

'Nu wordt het spannend'

Geduldig staat hij alle journalisten – het zijn er een heleboel – te woord, bij de ingang van het Justitieel Centrum Schiphol (JCS). Van buiten oogt Van Heijningen rustig. Van binnen voelt dat anders. "Dit is het einde van een periode. Ik heb hiernaar uitgekeken. Het wordt nu heel spannend."

Hij vervolgt: "Verklaart de rechter de verdachten schuldig? En veel belangrijker voor mij en mijn vrouw Loes: acht hij het allemaal bewezen, alles wat het OM zegt?"

Dat er na vandaag een waarheid is, in plaats van alleen een lezing van wat er is gebeurd op 17 juli 2014, dat is waar Robbert en zijn vrouw op hopen. "Als de rechter zegt, we kunnen het niet bewijzen, dan wordt het heel erg pijnlijk."

'Jaren op gewacht'

Ook Hans de Borst, die zijn dochter Elsemiek verloor, is er vandaag bij. Hij heeft zijn broer meegenomen en wat vrienden. Ook zijn moeder is meegekomen, 88 jaar oud en in een rolstoel. "Ze heeft tot nu toe alles online gevolgd. Regel maar een busje, zei ze. Ik moet hier bij zijn."

Hij is blij dat ' het nu gaat gebeuren', vertelt hij. "We hebben hier jaren op gewacht. Het is spannend."

Vlak voor de uitspraak gaat beginnen, is het druk in de lange witte gang die alle zalen met elkaar verbindt. Lang niet alle nabestaanden passen in de zittingszaal. Er zijn daarom verschillende ruimtes in het complex waar meegekeken en -geluisterd kan worden via grote schermen.

'Geen voorspelling'

Zacht wordt met elkaar gesproken, soms is er even een stevige omhelzing. "Ik durf er geen voorspelling over te doen", zegt iemand. Woorden met soortgelijke strekking klinken voortdurend. Niemand weet welke kant het zo meteen opgaat.

Dan is het tijd. De deuren van de zalen gaan open en iedereen zoekt zijn of haar plekje op. Als laatste komen de rechters binnen. Het gaat hem niet lukken iedereen persoonlijk te begroeten, zegt de voorzitter van de rechtbank, terwijl hij naar de volle publieke tribune kijkt.

Die tribune bestaat uit vijf rijen met zes stoelen. Onder elke eerste stoel naast het gangpad ligt een geplastificeerd papier met in zwarte letters erop gedrukt: 'Nabestaanden'.

Met gesloten ogen

In zaal D, bij de rechters, is plaats voor dertig van hen. Er zijn veel Australiërs bij, die via een koptelefoon naar een tolk luisteren, die alles rechtstreeks voor hen vertaalt. Stil en aandachtig luisteren de nabestaanden naar elk woord dat wordt uitgesproken, sommige van hen met gesloten ogen.

Er moeten door de rechter veel vragen beantwoord worden vandaag. Is MH17 met een BUK-raket neergehaald? Zo ja, welke rol speelden de vier verdachten daarbij? Is Rusland betrokken en zo ja, hoe?

Het antwoord op de eerste vraag komt al heel snel: "De rechtbank is van oordeel dat MH17 verongelukte doordat er een BUK-raket op werd afgevuurd vanaf een landbouwveld bij Pervomaisky."

De voorzitter van de rechtbank herhaalt het vaak: "Dat is onomstotelijk bewezen." Het gaat richting een veroordeling, dat wordt met elk woord duidelijker. De nabestaanden voelen dat ook.

Stil luisteren ze verder, als de rol van de verschillende verdachten wordt besproken.

Drie keer schuldig

Tegen Oleg Poelatov is geen belastend bewijs. Vrijspraak dus.

Dan de andere drie. Leonid Chartsjenko: schuldig, is het oordeel. Sergei Doebinski: ja, hij ook.

De rol van Igor Girkin ligt wat ingewikkelder. Hij heeft zich alleen bemoeid met de afvoer van de BUK-raket nadat MH17 werd neergeschoten. Het staat niet vast dat hij van tevoren wist dat de raket zou worden afgevuurd.

Maar als minister van Defensie van de separatisten wist hij wel dat er luchtafweergeschut werd gebruikt. En dus is ook hij schuldig, zegt de rechter.

Het volgende stuk van de uitspraak gaat over hen, over iedereen die een geliefde, of meerdere dierbaren verloor. De levens van de nabestaanden veranderden op een verschrikkelijke manier, zegt de rechter. "Onverteerbaar is het voor ze, dat ze niet weten wat hun dierbaren nog merkten van hun noodlot."

Ingewikkeld rouwproces

Veel van de nabestaanden hebben een depressie, of een posttraumatische stressstoornis, vertelt de rechter. Op de achterste rij snikt een jonge vrouw zacht. Veel emoties nu, ook elders op de tribune. 

De rechter vertelt verder over het ingewikkelde rouwproces waar de nabestaanden doorheen moesten, en nog moeten. Een jong stel houdt elkaars hand vast, kijkt elkaar even aan.

Een tijdelijke gevangenisstraf is niet genoeg voor het doden van de 298 mensen in toestel MH17, zegt de rechter na bijna twee uur. "Dat is niet toereikend. Alleen de zwaarst mogelijke straf past hier."

Daarom luidt de uitspraak: drie keer levenslang. Alleen Poelatov gaat vrijuit.

Het zit erop

Ook na die uitspraak blijft het stil op de tribune. Een vrouw wappert met haar paspoort frisse lucht richting haar gezicht. Iemand anders zucht diep. Het jonge stel dat eerder elkaars handen vasthield, omhelst elkaar. Het zit erop.

Buiten wachten opnieuw de journalisten. Ria van der Steen, die haar vader en stiefmoeder verloor, is tevreden. "Oh man, ik ben zo blij, zo opgelucht." Wat ze gaat doen vanavond? "Ik zit bij Jinek. Daarna ga ik aan de drank."

"Een top-afloop", zegt Hans de Borst, die z'n dochter verloor. "Het verdriet van je kind dat niet meer terugkomt, wordt niet minder. Maar dit lucht wel op. Ik ga een borrel nemen. Twee misschien wel."

Gevangen door de rechtszaak

Evert van Zijtveld verloor zijn twee kinderen en zijn schoonouders. Ook voor hem is het goed zo. "Ik hoopte op een uitspraak waar we vrede mee konden hebben. Die is er nu. We zijn inmiddels acht jaar verder en waren een soort van gevangen door de rechtszaak. Dat kunnen we nu loslaten."

Piet Ploeg verloor drie familieleden. Zijn broer werd nooit geïdentificeerd. Emotioneel is hij nu het vonnis er ligt, vertelt hij, "Maar ook opgelucht. Wat een mooie uitspraak. Ik voelde al snel dat er een veroordeling kwam. Yes, het gaat gebeuren, dacht ik. Justice is served."

De rol van Rusland

Ook belangrijk voor hem: "De rol van Rusland is ondubbelzinnig bevestigd."

Hoe het voelt dat er ook iemand is vrijgesproken? "Dat doet weinig af aan de tevredenheid." Iemand anders zegt daarover: "Ik vind dat wel prima, het maakt me niet uit."

De kans dat de drie veroordeelde verdachten van hun levenslange straffen ook maar een dag uit zullen zitten, is minimaal. Ploeg: "Nee, ze zullen 'm niet uitzitten. Maar er is een oordeel uitgesproken. Daar was het ons om te doen."