Een tegenvaller voor producenten van fossiele energie: Nederland gaat het omstreden energiehandvestverdrag Energy Charter Treaty (ECT) opzeggen. Dat heeft minister Rob Jetten van Klimaat aangekondigd. Volgens hem zit het verdrag de ambities van het klimaatakkoord van Parijs in de weg. Maar wat verandert er nu precies? Vier vragen en antwoorden.
1. Waarom is het verdrag precies omstreden?
Het grootste bezwaar van critici is dat producenten van fossiele energie een schadeclaim kunnen indienen bij de overheid, wanneer zij vinden dat ze benadeeld worden door het klimaatbeleid van de regering. Dit gaat niet alleen om gemaakte kosten, maar ook om misgelopen toekomstige verdiensten.
Zo moest de Italiaanse overheid in september een schadevergoeding van 241 miljoen euro betalen aan het Britse olieproducent Rockhopper. De claim volgde op een Italiaans verbod op olie- en gasboringen voor de Adriatische kust. Dit bedrag is volgens Urgenda 'acht maal zo hoog als de investeringen van Rockhopper' in dit gebied. Daarnaast zouden de Britten het geld gebruiken om bij de Falklandeilanden naar olie te gaan boren.
Ook Nederland kreeg claims aan de broek: de Duitse energiebedrijven RWE en Uniper eisen een schadevergoeding omdat Nederland per 2030 van de kolencentrales in de Eemshaven en op de Maasvlakte af wil. Ze eisen in totaal 2,4 miljard euro aan schadevergoeding.
2. Waarom stappen we er nu uit?
Omdat minister Jetten van mening is dat het verdrag de ambitie in het klimaatakkoord van Parijs meer schade berokkent dan goed doet. Deze ambitie stelt dat de opwarming van de aarde binnen 1,5 graad moet blijven.
Vorige week deden actiegroep Urgenda en nog elf andere organisaties (waaronder Milieudefensie en Greenpeace) al een 'dringende oproep aan het kabinet' om Nederland uit dit verdrag terug te trekken. Zij zijn van mening dat het verdrag de energietransitie afremt.
De oproep werd gedaan in aanloop naar een stemming op 22 november van de ECT-leden, over een kleine aanpassing in het verdrag. Deze aanpassing zou de afspraken meer in lijn moeten brengen met de ambities in het klimaatakkoord van Parijs, maar daarvan is Jetten dus niet overtuigd.
"Het ECT is op dit moment een grote hindernis om de klimaatdoelen van Parijs te halen, omdat het de bestaande belangen van multinationals dusdanig beschermt dat overheden te maken kunnen krijgen met miljoenenclaims als ze klimaatmaatregelen nemen", schrijven de organisaties in de verklaring.
Deze kritiek wordt breed gedragen, zegt Bart Verheggen, klimaatspecialist bij RTL Nieuws. "Dit verdrag staat de energietransitie inderdaad in de weg. Bedrijven in de fossiele energie kunnen het als een soort wapen boven het hoofd van overheden houden om vooral geen maatregelen te nemen tegen fossiele energie. En als ze dat wel doen, moet de belastingbetaler flink in de buidel tasten. Dat gaat ten koste van investeringen in duurzame energie."
Verheggen wijst erop dat ook het gezaghebbende IPCC (het Intergovernmental Panel on Climate Change, in het Nederlands de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering) van de Verenigde Naties ook kritisch is over het ECT, omdat het 'ertoe kan leiden dat landen maatregelen om fossiele brandstoffen uit te faseren uitstellen of ervan afzien'.
3. Wanneer zegt Nederland het verdrag op?
Dat is nog niet bekend. De regering overweegt eerst met de nieuwe versie in te stemmen om er vervolgens uit te stappen. Jetten wil op die manier de nieuwe versie mogelijk maken voor de landen die wél verder willen met het verdrag, omdat volgens hem de nieuwe versie beter is dan de oude. Daarnaast geeft het tijd om overleg te voeren en samen op te trekken met andere landen. Het liefst zou Jetten met alle aangesloten EU-landen tegelijk het akkoord opzeggen.
Ook de beroemde klimaatactivist Greta Thunberg riep landen op de deal af te zeggen:
4. Waarom hebben we de deal ooit gesteund?
Om investeringen in de energiesector te beschermen: met dat doel werd de afspraak in 1994 gemaakt. Daarnaast moest het ECT de internationale samenwerking in de energiesector versterken. Door de risico's van investeringen te verkleinen, werd een extra verzekering ingebouwd dat de levering van energie niet in gevaar kwam.
Momenteel staat de handtekening van 53 landen onder het verdrag. Daaronder zijn onder andere landen in de EU, Centraal-Azië, Jemen, Jordanië, Japan en Turkije. Eerder werd het verdrag al opgezegd door de EU-landen Spanje, Italië en Polen.
