Farouk verloor alles door een prijswinnende foto: 'Ik heb er geen spijt van'

We spreken Farouk in een hotel in Amsterdam. Het gesprek gaat meteen over hoe het is om niet in vrijheid te kunnen werken, over de persvrijheid in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

En al snel gaat het over die ene foto die zijn leven veranderde (klik hier voor de grote versie):

Maar laten we het eerst over zijn passie voor fotografie hebben. Die begon in 1995, toen hij een camera kreeg van zijn vader. Het was tijdens de Algerijnse Burgeroorlog, ook wel het zwarte decennium genoemd. "Ik was erg blij met die camera. Ik maakte foto’s van familieleden, feestjes en kinderen op straat."

Mee naar conflictgebieden

Ook ging hij met een vriend van zijn oudere broer, een correspondent, mee naar de conflictgebieden buiten de hoofdstad. "Ik was 15 jaar oud. Leeftijdsgenoten speelden nog op straat, maar ik ging mee naar opstootjes tussen de overheid en islamitische rebellengroepen. Ik zag de aanslagen die dagelijkse werden gepleegd."

Hij ging om met internationale journalisten. "Daar was de sfeer totaal anders dan dat die door de oorlog buiten was. De journalisten waren open. Ze hadden verschillende achtergronden, religies en kleuren, maar ze zaten allemaal aan één tafel en hadden één doel: nieuws over de oorlog brengen aan de buitenwereld." Zo besloot Farouk dat hij fotojournalist wilde worden. Hij kon zich toen niet voorstellen dat hij een foto zou maken die zijn leven drastisch zou veranderen. 

Al- Hirak

Die foto maakte hij drie jaar geleden tijdens Al-Hirak (letterlijk vertaald vanuit het Arabisch: De beweging). Op 22 februari 2019 protesteerden mensen in de meeste steden in Algerije tegen de kandidaatstelling van de toenmalige president Abdelaziz Bouteflika voor een vijfde presidentiële termijn.

Farouk was onder de indruk toen hij zag hoe alle groeperingen hun verschillen terzijde legden en op straat arm in arm stonden. "Het was een hele beschaafde manier van protesteren. Ik zag conservatieven naast progressieven staan. Er werden geen auto's in de fik gestoken of winkels geplunderd, zoals in andere landen. Het was erg vredig."

Farouk werkte destijds als freelance fotojournalist bij persbureaus Anadolu en DPA. Door de protesten aan de buitenwereld te laten zien, wilde hij aan Al-Hirak bijdragen. Makkelijk was het niet; de politie verhinderde hem vaak bij de demonstraties te komen. "De overheid wilde voorkomen dat beelden van de repressie van de demonstraties in de media zouden komen, maar het lukte mij om regelmatig foto's naar mijn opdrachtgevers te sturen."

Eén van deze foto's werd in 2020 genomineerd voor de World Press Photo in de categorie Hard nieuws - enkel. "Ik kreeg een mail waar dat in stond. Ik vond het moeilijk te geloven." Hij vertelde het als eerste aan zijn moeder. Na een maand kwam de uitslag: Farouk had de prijs gewonnen.

Prijs tegen een hoge prijs 

Kort daarna merkte Farouk de negatieve gevolgen ervan. Hij kreeg geen vergunning meer om zijn werk goed te kunnen doen. "Ik kon de verkiezingen die na Al-Hirak plaatsvonden niet fotograferen, net als andere gebeurtenissen. Financieel werd het lastig en ook psychisch ging het niet meer lekker, mijn werk was een belangrijk deel van mijn leven. Het is net als water voor een vis."

In december ging Farouk zijn huis uit voor werk. Hij startte net zijn motor toen een zwarte auto de weg blokkeerde. Vier mannen in burgerkleding stapten uit en gingen om de motor heen staan. Een van hen trok zijn jas omhoog en liet een wapen zien. Geheime dienst, wist hij.

Buurman

Farouk werd door twee agenten bij zijn armen gepakt en de auto in geduwd. Zijn moeder zag het door het raam gebeuren. "Sinds de burgeroorlog keek zij me altijd na als ik de deur uit ging. Ze maakte zich zorgen omdat veel journalisten tijdens de oorlog voor hun huis werden vermoord."

Toevallig liep er ook net een buurman langs. "Hij rende naar me toe om me te bevrijden, maar de agenten dreigden met hun pistool en zeiden dat hij in de gevangenis zou belanden als hij iemand zou vertellen wat hij had gezien. Zijn gezicht werd geel van angst."

Martel- en detentiecentrum

In de auto zat Farouk op de achterbank tussen twee agenten; zijn handen geboeid en zijn hoofd met een jas eromheen tussen zijn knieën geduwd. "Ik werd kortademig. Ze scholden me uit en dreigden met een gevangenisstraf omdat ik me tegen de arrestatie verzette. Uit reflex riep ik: 'Lang leve Algerije, lang leve Algerije, lang leve Algerije.' Ik was woedend. Ik wilde hen laten zien dat ze zich gedroegen als een bezetter."

De rit duurde slechts enkele minuten. "Ik hoorde voetstappen haastig mijn kant op komen. Daarna zag ik de legerschoenen en camouflagebroeken van de mannen die naast mij liepen." Farouk wist waar hij was: in de beruchtste gevangenis van de Algerijnse geheime dienst. "Die lag vlakbij. Het is de gevangenis waar mensen in verdwijnen."

Bij binnenkomst moest hij zijn schoenen, riem en telefoon inleveren. Het duurde een uur voordat hij werd meegenomen naar een hal. Pas daar mocht hij rechtop zitten en ging de jas van zijn hoofd. Hij zag alleen twee metalen stoelen en een tafeltje. Via de deur kon hij de tralies zien. "Ik had het koud en had ontzettend veel dorst. Het enige waar ik aan dacht, was dat ik een slok water wilde."

Vijf uur ondervraagd

Vijf uur lang werd hij ondervraagd. "Vijf bloedstollend uren. De officier bombardeerde mij met vragen over mijn werk: Voor welke organisaties werkte ik? Met wie werkte ik samen? Welke journalisten kende ik?"

Een foto naar het buitenland sturen zonder toestemming is tegen de wet, zei de officier tegen Farouk. "Ik wist dat dat onzin was. Hij probeerde iets te vinden om me achter de tralies te krijgen. Hij dreigde zelfs dat ik tien jaar cel zou krijgen als zou blijken dat ik contact had gehad met journalisten in Europa die tegen het regime zijn." Na de ondervraging werd Farouk vlak bij zijn huis afgezet. Daar ontdekte hij hoeveel media-aandacht de arrestatie had gekregen.

Een tweet

Zijn moeder was intussen naar het politiebureau gegaan om te informeren waar hij was. "We hebben je zoon niet gearresteerd, dat heeft de overheid gedaan", vertelden ze haar daar. Farouk lacht. "Ironisch toch? Het klinkt alsof de politie geen deel is van de overheid, alsof ze je niet kunnen beschermen als de overheid je ontvoert."

Zijn moeder vertelde het verhaal aan een collega van Farouk. Die twitterde over de arrestatie en dat werd door verschillende media opgepakt. Volgens Farouk heeft die media-aandacht hem gered.

Hierboven de tweet die de collega heeft geplaatst toen Farouk werd gearresteerd. Hij schrijft: "Vanmorgen arrestatie van fotojournalist Farouk Batiche. Hij zou in een zwarte auto zijn geduwd. Farouk Batiche was correspondent voor verschillende persbureaus (AFP / ADP...) Hij is ook de winnaar van de World Press Photo."

Vertrekken

Ondanks zijn vrijlating voelde Farouk zich niet meer veilig. 'Ik moet het land verlaten', was de eerste gedachte die in zijn hoofd opkwam nadat hij thuis was gekomen. "Ik kon het gebrek aan menselijke waardigheid en fatsoen tijdens de arrestatie niet verdragen."

Vanwege corona waren er geen vluchten uit Algerije. In oktober 2021 ging het luchtruim weer open en nam hij de eerste vlucht naar Parijs. "Toen ik daar op de luchthaven aankwam, voelde ik me voor het eerst in mijn leven vrij. Het was een overweldigend gevoel om los te komen van de angst en het gevoel constant in de gaten te worden gehouden." In november van dat jaar kwam hij aan in Nederland aan en vroeg hij asiel aan in Ter Apel. Hij wacht nog steeds op een besluit van de IND.

Steun 

De herinneringen aan de arrestatie blijven hem achtervolgen. Bijna elke nacht heeft hij nachtmerries. "Ik zie mijzelf in Algerije weer op dezelfde manier gearresteerd worden. Ik word zwetend wakker."

Afleiding is er ook wel. Farouk heeft tegenwoordig een kamer bij een Nederlandse journalist in Amsterdam, geregeld door Vluchtelingenwerk. Hij ontmoette daar meerdere journalisten met wie hij vaak leuke dingen doet, zoals koffiedrinken en ontbijten. "Deze mensen hebben mij erg gesteund sinds ik in Amsterdam woon. Dankzij hen voel ik me in Nederland nooit alleen."

"Of ik spijt heb van de foto? Nee nee", zegt hij lachend. "Ik zou het zo weer doen, zodat de wereld de waarheid ziet." Hij is trots op de prijs die hij heeft gewonnen. Maar Farouk laat alles wat er is gebeurd graag achter zich en kijkt liever vooruit, om meer indrukwekkende momenten vast te leggen.