Lokale partijen zijn de grote winnaars geworden van de gemeenteraadsverkiezingen. Dat blijkt na het tellen van bijna alle stemmen. Wat betreft de landelijke partijen blijven de VVD en het CDA het grootste, máár, de partijen verliezen wel terrein. Een kleine winst is er onder meer voor PvdA, dat het vooral in Amsterdam goed deed.
Aan het einde van de nacht zijn 98,5 procent van de stemmen geteld. Dat wil zeggen dat in 327 gemeenten de uitslag bekend is. Wat als eerste in het oog springt is de lage opkomst, die nog verder is gedaald ten opzichte van de gemeenteraadsverkiezingen van 2018.
Opkomst Rotterdam laag
Uit gegevens van de Verkiezingsdienst van het ANP blijkt dat 50,3 procent van de kiesgerechtigden naar de stembus is gegaan. Vier jaar geleden was dat nog 54,1 procent. Vooral in Rotterdam was de opkomst relatief laag. Daar nam slechts 38,9 procent de moeite om een stem uit te brengen.
Ook in Roosendaal (Noord-Brabant), Almere en Tilburg ging minder dan 40 procent naar de stembus.
"Het idee dat de oorlog in Oekraïne zou zorgen voor een hogere opkomst, is niet juist gebleken. Eerder het tegenovergestelde was het geval", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Mogelijk heeft de dominante aandacht voor de oorlog de verkiezingscampagne voor de gemeenteraad volledig weggedrukt."
Onderzoek
Bij de voorgaande drie verkiezingen schommelde de opkomst altijd ongeveer rond de 55 procent, maar nu is dus sprake van een dip. Een stevige domper, zegt Lambie. "Daar moet iets aan gebeuren. Uit onderzoek zal moeten blijken waarom mensen niet zijn komen opdagen." Minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken) kondigde gisteravond al aan dat zij de oorzaak wil gaan achterhalen.
Dan de winnaars van de gemeenteraadsverkiezingen. Die zijn vooral te vinden in de lokale hoek. Uit de voorlopige uitslagen blijkt dat lokale partijen 36,4 procent van de stemmen hebben gekregen. Omgerekend zijn dat al 3398 van de in totaal 8237 raadszetels die nu zijn te verdelen over 333 gemeenten.
'Tik landelijke partijen'
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 waren de lokalen ook de grote winnaars, met ongeveer een derde van de stemmen. De winst was nu dus nog groter. Ook in grote steden als Rotterdam en Den Haag won een lokale partij, respectievelijk Leefbaar Rotterdam en Hart voor Den Haag/Groep de Mos. Volgens Lambie is de uitslag een "tik voor de landelijke partijen."
Van die landelijke partijen bleven de VVD en CDA het grootst, ook al verloren ze allebei. In 2018 kregen ze allebei ruim 13 procent van de stemmers achter zich, deze gemeenteraadsverkiezingen koos ongeveer 11,5 procent van de stemmers voor de VVD en 11,2 procent voor het CDA.
VVD-leider Mark Rutte durfde al vroeg op de avond te voorspellen dat zijn partij de grootste landelijke partij was in de Nederlandse gemeenteraden. Ook CDA-leider Wopke Hoekstra reageerde op de exitpolls: "Het voorlopige beeld is dat we helaas zetels hebben verloren, en dat het tegelijkertijd beter lijkt dan de recente peilingen."
De andere partijen in de landelijke regeringscoalitie, D66 en ChristenUnie, leverden allebei wat minder stemmen in.
'Rode bolwerk' verloren
Een grote verliezer was de SP. De partij heeft terrein verloren in de meeste grote steden en ook in het van oudsher 'rode bolwerk' in de provincie Groningen. "Bij de SP is het intern een puinhoop, met het royeren van actieve partijleden en hele afdelingen die zijn uitgesloten", zegt Lambie. "Dan lijkt verlies ook verzekerd. Dit zou de vijfde verkiezing zijn die Lilian Marijnissen verliest."
Bijzonder was het verlies van de SP in één bepaalde gemeente. Lambie: "Historisch en symbolisch is het verlies van SP-bolwerk Oss, waar de partij niet langer de grootste is. Dat doet pijn, ook bij Marijnissen persoonlijk."
Vooral bij de linkse partijen PvdA en GroenLinks was er al bij de eerste exitpolls sprake van opluchting. Gevreesd werd dat de uitslag zou tegenvallen, in navolging van die bij de Tweede Kamerverkiezingen van afgelopen jaar.
Winst PvdA in Amsterdam
GroenLinks kwam landelijk weg met een klein verlies, terwijl de PvdA zelfs winst boekte. Vooral het resultaat in Amsterdam zorgde voor vreugde. Lambie: "Voor de PvdA is het van immense betekenis dat ze Amsterdam terugpakken. Daar was de partij in het verleden bijna altijd de grootste. Dit is voor de stemming in de partij ontzettend goed."
Wat betreft de kleinere landelijke partijen tekende zich een kleine winst af voor de Partij voor de Dieren, FVD, SGP, BIJ1, Volt, JA21 en Belang van Nederland van Wybren Haga. Verlies is er voor de PVV, GroenLinks, ChristenUnie, 50PLUS. DENK blijft gelijk.
