Niet de daders, maar gemeenten, de overheid en verzekeraars draaien op voor de miljoenenschade die vandalen een jaar geleden hebben aangericht bij de avondklokrellen. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws.
Januari vorig jaar liepen protesten tegen de coronamaatregelen in Amsterdam en in veel steden volledig uit de hand. Er werd voor miljoenen euro’s door vandalen gesloopt en geroofd.
Ferd Grapperhaus, destijds minister van justitie en veiligheid, beloofde de schade tot op de laatste cent te verhalen op de daders. Maar door fouten van Justitie zelf en het gebrek aan prioriteit om de schade te verhalen op de daders, ontspringen de relschoppers de dans.
Zo ontkomen tientallen daders van de Museumpleinrellen in Amsterdam door een fout van het ministerie van Justitie en het Openbaar Ministerie (OM). Gezamenlijk moesten 37 daders van de rechter 16.000 euro storten in een schadefonds voor het vernielen van straatmeubilair en politieauto's in de hoofdstad.
En nog eens zeven andere relschoppers moesten tussen de 200 en 500 euro storten in hetzelfde fonds voor de schade die ze hadden veroorzaakt bij rellen in andere steden. Maar uiteindelijk is er geen cent in het fonds gestort om de simpele reden dat het nooit is opgericht vanwege 'wettelijke drempels', blijkt uit navraag van RTL Nieuws.
Schadevergoeding nauwelijks opgelegd
"Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) in Leeuwarden zou deze schadevergoedingen bij de daders moeten innen", zegt hoogleraar sanctierecht Henny Sackers van de Radboud Universiteit. "Maar dat fonds is er niet en dat betekent dat het CJIB er niks mee kan." Met als gevolg dat niet de vandalen, maar de gemeente Amsterdam en de politie zelf opdraaien voor de schade.
Opmerkelijk, want Grapperhaus beloofde dus elke cent schade op de veroorzakers te verhalen. Dat lukte sowieso al niet, voor een belangrijk deel doordat bij de 312 strafzaken tegen relschoppers het OM geen schadevergoeding had geëist of doordat de rechter een schadevergoeding afwees. In bijna vier op de vijf zaken was dat het geval, blijkt uit cijfers van het OM en de Raad voor de Rechtspraak.
Nog geen cent gezien
Uiteindelijk moeten 63 relschoppers wel een schadevergoeding betalen, maar één jaar later blijkt dat de daders nog nauwelijks geld hebben overgemaakt. Veruit de meeste van die zaken (49) betreft vandalen die betrokken waren bij de rellen in Den Bosch en Eindhoven. Ze moeten de aangerichte schade aan winkels, het NS station in Eindhoven, politieauto's, eigendommen van ProRail vergoeden.
Maar ProRail en de politie Oost-Brabant, die met een schadepost zitten van respectievelijk van 20.000 en 180.000 euro, hebben nog geen cent gezien, zo blijkt uit navraag door RTL Nieuws.
De hoogste schadevergoeding is opgelegd aan een man van 36. Hij moet 80.000 euro betalen voor het gooien met stenen tegen ramen en deuren van het station in Eindhoven. De NS heeft slechts 2000 euro van de totale schade van twee ton ontvangen. Onduidelijk is of dat bedrag afkomstig is van de 36-jarige man.
Hoogleraar Sackers kijkt hier niet van op. "Voor slachtoffers die erop rekenen dat ze binnen afzienbare tijd hun schade vergoed krijgen, blijkt zo'n opgelegde schadebetaling toch vaak een zeepbel te zijn', zegt hij. "Dat blijkt vaak wat langer te gaan duren."
Geen beeld van totaalschade
Bij het OM, CJIB en het ministerie van Justitie en Veiligheid is niemand in staat precies antwoord te geven op de vragen, die maanden geleden al zijn gesteld, hoeveel de daders in totaal moeten terugbetalen aan de gedupeerden en hoeveel daarvan inmiddels is gestort.
In Rotterdam liepen de avondklokrellen ook enorm uit de hand. De politie werd bekogeld met stenen en vuurwerk en winkels werden leeggeroofd. Rond de tweehonderd relschoppers werden opgepakt. Uiteindelijk verschenen er 47 voor de rechter, maar bijna de helft ging vrijuit. Slechts vijf daders zijn veroordeeld tot het betalen van de schade.
Winkeliers in Rotterdam geven aan dat de schade grotendeels is vergoed, maar niet door de relschoppers. Ze hebben een beroep gedaan op een voorschotregeling van de gemeente. Ook heeft de verzekering een bedrag uitgekeerd en is een crowdfundactie voor hen opgezet.
Daarnaast konden ondernemers een beroep doen op de Regeling bedrijvenschade coronarellen (RBC). Als de verzekering niet uitkeert, kan de ondernemer een beroep doen op dit fonds. Aan 36 ondernemers is 230.000 euro uitgekeerd, blijkt uit cijfers van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).
De overheid moet dat geld vervolgens bij de rechter, via een civiele procedure, proberen te verhalen bij de daders. Dat zijn vaak moeizame en dure procedures en de uitkomst is vaak ongewis. Dus de vraag is of de staat die twee ton ooit terugziet.
'OM, maak een plan'
Meerdere deskundigen zeggen tegen RTL Nieuws dat het verhalen van schade op daders nog altijd niet goed is geregeld in Nederland. "Het is eigenlijk het vijfde wiel aan de wagen bij strafzaken", zegt Arlette Schijns, onderzoeker verbonden aan de VU in Amsterdam. "Er wordt gewoon te weinig aandacht aan besteed."
Zo zijn er grote verschillen tussen de regio's. In Den Bosch en Eindhoven is er werk van gemaakt om de schade te verhalen op de daders, maar andere regio's blijven daarbij ver achter. "Het is belangrijk dat het OM in heel Nederland op dezelfde manier gaat vervolgen in een poging die dader daadwerkelijk te laten betalen voor de aangerichte schade", zegt Schijns. "Daar zou het OM nu een plan voor moeten maken zodat het klaar ligt bij de eerstkomende rellen."
