De maatschappij is vaak kritisch tegenover slachtoffers van seksuele intimidatie: 'Waarom ging je met hem mee?' 'Je had ook wel een uitdagend topje aan'. Het slachtoffer dat gisteren bij Beau haar verhaal deed, was ook kritisch tegenover zichzelf. Het schuldgevoel dat ze hebben, is volgens deskundigen niet vreemd. "Bij seksueel misbruik zijn alle pijlen op het slachtoffer gericht."
Eén van de vrouwen die gisteren bij Beau vertelde wat haar is overkomen, is Nienke Wijnhoven. Ze deed in 2018 mee aan The Voice en stond onder begeleiding van coach Anouk in de finale. Ze was toen 19 jaar.
Ze vertelt hoe ze Jeroen Rietbergen, de bandleider van het programma, steeds beter leerde kennen en hoe hun band ontstond. Hij appte bijvoorbeeld met de vraag of ze veilig was thuisgekomen. "Je bouwt een dusdanige band op, dat je zelf het moment dat het grensoverschrijdend wordt niet meer ziet, dat punt is zoek", vertelt Wijnhoven aan Beau.
'Hij ging even voelen'
Vervolgens belandt ze met Rietbergen in een situatie die ze niet verwachtte. Hij liet haar de studio's boven zien. Toen ze in een lege studio waren, 'ging hij wel even voelen', zei Wijnhoven. In het fragment hieronder is te zien dat ze geëmotioneerd raakt als ze vertelt over de gebeurtenis.
Oud-kandidate The Voice breekt: 'Hij ging voelen'
Achteraf vraagt ze zich af of er verkeerde communicatie was. "Waarom heb ik niks gezegd? Heb ik misschien een verkeerd signaal afgegeven?", vertelt ze bij Beau.
Alle pijlen op het slachtoffer
"Bij seksueel misbruik zijn alle pijlen gericht op het slachtoffer", vertelt klinisch psychologe Iva Bicanic, hoofd van het Centrum Seksueel Geweld. "Zowel het slachtoffer, de pleger, als de rest – buren, vrienden, de maatschappij – geven het slachtoffer de schuld."
Wat volgens Bicanic typisch is bij seksueel misbruik, is dat de pleger het slachtoffer zich verantwoordelijk laat voelen voor wat er gebeurt en voor de gevolgen als het uitkomt. "Diegene geeft je het gevoel dat je het samen doet, dus dat het een gedeelde verantwoordelijkheid is. Het slachtoffer denkt vervolgens: het is mijn schuld. Ik had iets moeten doen. Maar dat is vaak geredeneerd met de kennis achteraf."
Omstanders versterken schuldgevoel
Het slachtoffer geeft dus zichzelf vaak de schuld, maar omstanders versterken dat gevoel ook. Die stellen vragen als: was je wel duidelijk? Waarom deed je niks? Was je rokje te kort? Heb je gedronken? "Alle pijlen zijn gericht op diegene die het is overkomen."
Dat werkt volgens Bicanic beschadigend. "Het slachtoffer zit met negatieve gevoelens en gedachtes. Totale verwarring. Terwijl hij of zij het meest is geholpen met zachtheid en compassie. Niet met kritische vragen. Achteraf denken veel slachtoffers: was ik maar niet meegegaan. Maar je kunt niet schuldig zijn aan het vertrouwen van iemand. Ons hele stelsel is gebaseerd op vertrouwen."
Niets doen is normaal
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 70 procent van de slachtoffers die seksuele intimidatie overkomt, niets doet of meewerkt. "Dat is heel normaal", zegt Bicanic. "Je wordt overvallen en je weet niet hoe je dan reageert. Je lichaam reageert vanzelf. Pas achteraf denken veel slachtoffers: ik heb me niet verweerd, ik heb het laten gebeuren. En gaan zichzelf dan veroordelen."
Omdat vrouwen en mannen later het gevoel hebben dat ze geen legitiem slachtoffer zijn, gaan ze niet naar de politie om aangifte te doen en zoeken ze geen professionele hulp om het voorval te verwerken. "Terwijl ze er behoorlijk ziek van kunnen zijn, zowel lichamelijk als geestelijk."
Professionele hulp
Terwijl slachtoffers met professionele hulp hun schuldgevoel kunnen kwijtraken, weet Renée Römkens, emeritus hoogleraar op het gebied van gender en geweld bij de Universiteit van Amsterdam.
Het werkt volgens haar overigens niet als mensen uit je omgeving zeggen dat jij je niet schuldig hoeft te voelen. "Want het gaat niet om een rationeel inzicht. Dat is niet het niveau waarop slachtoffers hun schuldgevoel beleven, dat ligt veel dieper. Je hebt hier een traumadeskundige bij nodig. Dit hoeft echt geen jaar therapie te zijn, een paar gesprekken kunnen al genoeg zijn."
Onmacht
"Schuldgevoel is makkelijker te verdragen dan onmacht", vertelt Römkens. "Als zo'n aanraking onverwacht gebeurt, probeer je de controle te krijgen. Machteloosheid is psychologisch gezien moeilijker te verdragen. Daarom zoeken slachtoffers naar een reden waarom die intimidatie heeft kunnen gebeuren."
Een kritische houding van de maatschappij naar het slachtoffer voedt het schuldgevoel. 'Het is je gewoon overkomen' is volgens Römkens gewoon moeilijker te begrijpen. "We zitten in een samenleving waarin seksueel wervend gedrag vanuit het oogpunt van mannen gezien wordt als acceptabel, terwijl het bij vrouwen een grens overschrijdt."
Meer dan flirten
Het gedrag van Rietbergen werd bijvoorbeeld vergoelijkt door hem een player te noemen, of een flirt. "Daarom heeft de seksuele intimidatie bij The Voice zo lang door kunnen gaan. Veel mensen hebben weggekeken. Maar we zijn op een keerpunt waarin de tolerantie bij vrouwen begint af te brokkelen. Hoe treurig het ook is, het is hoopgevend dat vrouwen naar buiten komen en zeggen: tot hier en niet verder. Dat hebben we nodig om het besef te laten indalen dat we echt een probleem hebben waar iets aan gedaan moet worden. Dat dit niet in de categorie flirten wordt afgedaan."
