Philippe zit thuis met corona. Hij deed een zelftest via zijn neus en een zelftest via zijn keel. Bij de ene een positieve uitslag, bij de ander een negatieve. Dat werpt de vraag op: werkt een zelftest via de keel beter dan via de neus? Experts zijn er nog niet helemaal over uit, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd raadt het ten zeerste af.
Er is een discussie gaande over de omikronvariant. De Amerikaanse medicijnwaakhond FDA, stelde onlangs dat zelftesten minder betrouwbaar zouden zijn bij de omikronvariant. Het RIVM spreekt dat vooralsnog tegen na een evaluatie van de antigene zelftests die in Nederland te koop zijn. Die zouden even goed de omikronvariant kunnen detecteren als bijvoorbeeld de deltavariant.
De Belgische hoogleraar virologie Marc Van Ranst neemt graag het zekere voor het onzekere en is daar duidelijk in. Zijn waarschuwing op Twitter: een nasale test is niet altijd voldoende betrouwbaar. Het kan volgens hem gebeuren dat je besmet bent en alsnog een negatieve zelftestuitslag krijgt als je die via je neus doet.
Twee zelftesten, direct na elkaar
Twitteraar Philippe zit nu toevallig met corona thuis, las die tweet en nam de proef op de som. Hij testte met een PCR-test bij de GGD positief op corona, en deed vandaag ook twee zelftesten thuis, direct na elkaar. Wat bleek? Een negatieve uitslag via de neus, een positieve uitslag via de keel. "Ik snap er niets meer van."
Een antigeentest is 'sowieso altijd minder gevoelig' dan de PCR-test die door de GGD wordt gedaan, legt Van Ranst uit. En dat geldt volgens hem vooral voor deze omikronvariant. "Bij de vorige varianten deed de neustest het prima", zegt hij. "Maar met een antigeentest haal je niet altijd omikrondeeltjes uit de neus omdat de omikronvariant vooral in de keel zit."
'Keelklachten'
Dat stelt ook Bert Mulder, arts-microbioloog in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis. Hij heeft veel mensen gehoord die negatief testten bij een neustest, maar een 'knalpositieve' uitslag kregen bij de officiële GGD-test die ook in de keel wordt gedaan.
"De omikronvariant gedraagt zich iets anders dan andere coronavarianten", legt hij uit. "We zien vaker keelklachten bij besmette mensen, en wat minder vaak reukverlies. Dat betekent niet dat als je geen keelklachten hebt, het virus niet in de keel zit, en andersom, maar het kan wel zo zijn dat er mínder virusdeeltjes zitten op de plek waar de klachten ook minder zijn."
Hoe de nasale zelftest werkt, zie je hieronder in een video:
Zo doe je een zelftest op de juiste manier
Dat wil niet zeggen dat de neustest weggegooid moet worden, benadrukt Van Ranst. "Veel mensen testen er nog positief mee, en die laten zich vervolgens bij de GGD testen, dus dat is gunstig. Maar om een betrouwbaarder resultaat te krijgen, zeg ik: ook in je keel met die swab." Aparte keeltesten voor thuisgebruik zijn namelijk (nog) niet op de markt.
Vies idee
Ook Mulder is ervan overtuigd dat de testuitslag betrouwbaarder is als die ook via de keel wordt afgenomen. De volgorde (eerst keel of eerst neus) maakt overigens niet uit, benadrukt hij. "Sommige ziekenhuizen hebben in hun protocol staan: eerst in de neus, dan in de keel. Andere doen het precies andersom. Het is een beetje wat de mensen zelf prettig vinden: sommigen vinden het een vies idee iets in hun keel te steken dat eerst in hun neus is geweest, anderen vinden het juist andersom onprettiger."
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) is absoluut geen voorstander om de zelftest ook in de keel af te nemen. De inspectie benadrukt dat iedereen die een zelftest uitvoert, 'zich altijd zo nauwgezet mogelijk aan de voorschriften van de fabrikant moet houden'. "Er worden strenge eisen gesteld aan het gemak waarmee mensen de zelftest kunnen uitvoeren, waaronder de gebruiksaanwijzing", laat een woordvoerder weten. "Het gebruiken van de test in de keelholte staat niet in de voorschriften, dan kan hij niet veilig en effectief worden uitgevoerd. Het is dan voor de gebruiker niet duidelijk hoe dat precies moet en waar precies in de keelholte het monster moet worden afgenomen."
Staafje
Microbioloog Wim Ang is kritisch en betwijfelt of een zelftest beter werkt als die ook in de keel wordt afgenomen. "Ik denk dat het niets uitmaakt. Het gaat er vooral om dat de stok diep je luchtwegen in gaat. Of je dat nu in je keel of neus doet: zodra je het zelf doet, wordt het altijd minder goed en grondig gedaan dan wanneer een GGD-medewerker dat doet."
Bovendien verwijst hij ook naar de hierboven genoemde evaluatie van het RIVM. "Op basis daarvan durf ik niet te stellen dat de zelftest minder goed werkt bij de omikronvariant."
Van Ranst en Mulder beseffen dat hun advies tegen het huidige zelftestbeleid indruist, zowel in België als in Nederland. Zo floot het Federaal Geneesmiddelenagentschap (FAGG), dat in België gaat over de bescherming van de kwaliteit van geneesmiddelen, Van Ranst onlangs terug. Zelftests zijn namelijk (nog) niet goedgekeurd om in de neus en keel te gebruiken, liet de Belgische medicijnwaakhond weten.
Bovendien zijn ook de producenten van de zelftesten duidelijk in de bijgevoegde bijsluiters: alleen bedoeld voor nasaal gebruik. De stokjes zijn vaak niet lang genoeg om makkelijk in de keel te komen.
"Dat zouden de producenten moeten aanpassen", zegt Van Ranst. "Maar ondertussen blijf ik zeggen: je kan zo'n test best ook in je keel doen. Een keeltest is verder niks anders dan de test die je in je neus doet. Alleen de uitslag is betrouwbaarder."
Nieuwe richtlijnen?
De GGD GHOR Nederland laat aan RTL Nieuws weten geen signalen te hebben ontvangen dat zelftesten niet altijd goed zouden werken bij de omikronvariant. "Maar de mensen die bij ons komen, hebben vaak al een positieve uitslag", aldus een woordvoerder. "Dus het kan zijn dat we er daarom geen goed beeld van hebben."
Ook laat de GGD weten niet over het zelftestbeleid gaat. "Maar als dat blijkt dat de neustest niet meer afdoende is, dan moeten daar nieuwe richtlijnen voor komen. Dan moeten we inderdaad anders gaan testen. Maar het is niet aan ons om daar nu iets over te zeggen." De Inspectie Gezondheidszorg zegt erover: "Als nieuwe virusvarianten daartoe aanleiding geven, moeten fabrikanten zo snel als mogelijk hun onderzoeken naar de betrouwbaarheid van de testen, herhalen." Eventueel moeten fabrikanten de testprocedure of de gebruiksaanwijzing aanpassen aan de nieuwe omstandigheden." Het RIVM zegt dat er meer onderzoek nodig.
Mulder hoopt dat de keeltest gangbaarder zal worden. "De bereidheid voor mensen om een testje thuis te doen, is heel groot." Hij verwijst daarmee naar het gedragsonderzoek van het RIVM, waaruit blijkt ook dat meer mensen zich laten testen als ze antigeen neuszelftesten in huis hebben én dit ook eerder doen dan bij een PCR-test.
"En we weten ook dat veel mensen thuisblijven zodra ze een positieve zelftest hebben. Daar moeten we gebruik van blijven maken: daarom is het belangrijk dat mensen ook thuis een keeltest kunnen doen."
