Opvallende uitspraken van de Franse president Macron. Hij wil zijn ongevaccineerde landgenoten 'tot het eind' het leven zuur maken. Helpt dit de vaccinatiegraad omhoog of werkt dit averechts? "Een deel van de ongevaccineerden zal hierdoor de hakken nog dieper in het zand zetten."
De Franse regering probeert nieuwe wetgeving door het parlement te loodsen die een vaccinatiebewijs verplicht voor restaurant- en cafébezoek en het openbaar vervoer over langere afstanden. Ongevaccineerden worden vanaf 15 januari uitgesloten: een negatief testbewijs geldt dan niet meer.
Bijna 90 procent van de Fransen is gevaccineerd. "Hoe verhogen we dit percentage? Door ongevaccineerden, sorry dat ik het zo zeg, dwars te zitten", zei Macron tegen de Franse krant Le Parisien.
Hebben dit soort uitspraken zin? Zouden ongevaccineerden nu eerder een prik halen? Nederlandse deskundigen hebben, op zijn zachts gezegd, hun twijfels. "Persoonlijk zou ik zeggen: daar verwacht ik niet zo heel veel effect van", zegt Madelon Kroneman, werkzaam bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel). Zij heeft onderzoek gedaan naar het verhogen van de vaccinatiegraad bij kinderen en redenen om niet te vaccineren tegen de griep.
Goede voorlichting
Ze denkt dat dit soort dwang in Nederland niet zou werken. "We zijn het hier ook niet zo gewend, die opstelling van de overheid. In Frankrijk en in sommige andere landen heb je al langer de verplichting om kinderen te vaccineren voor andere virussen. Bij ons zit de cultuur anders in elkaar. Wij kiezen toch eerder voor goede voorlichting." Kroneman vindt dat we in Nederland, zonder harde dwang, nog best een hoge vaccinatiegraad hebben.
Hakken in het zand
Andere deskundigen zeggen dat dit soort uitspraken ook kunnen leiden tot negatieve effecten. "Een deel van de ongevaccineerden zal hierdoor de hakken nog dieper in het zand steken", zegt Bas van den Putte, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de UvA. "Zij willen zélf beslissen of ze zich laten vaccineren."
Dit sluit aan bij onderzoek van de gedragsunit van het RIVM. De meeste ongevaccineerden gaven onlangs aan dat voornaamste redenen dat zij zich niet hadden laten vaccineren was omdat ze zich onder druk gezet voelden. 88 procent van de ongevaccineerden gaf dat aan als reden.
Met rust laten
Deze 'koppige' groep, zegt Van den Putte, 'moet je vooral even met rust laten'. Zij wantrouwen de overheid en de farmaceutische industrie. "Mijn advies zou zijn: heb het even vier maanden niet over ze. Alles dat hen dwingt om zich te laten vaccineren, sterkt hen in de overtuiging om het juist niet te doen."
'Uitspraak heeft ook te maken met presidentsverkiezingen'
Frankrijk-correspondent Eveline Bijlsma zegt dat het Macron niet alleen te doen is om de vaccinatiegraad te verhogen. "In april zijn hier weer presidentsverkiezingen. Macron is een enorme communicator. Het is geen uitspraak die hij per ongeluk deed. Daar is enorm over nagedacht. Interviews zoals deze worden vooraf eerst nog gelezen door hem, dus dit was echt opzet. Hij heeft ophef willen creëren. Die verkiezingen komen eraan en hij wil zijn tegenstanders op deze manier ook in de hoek drukken. Zij moeten nu kleur bekennen: wat vinden zij hier eigenlijk van? Ik denk dat het vooral gericht is tegen de centrumrechtse partij Le Republicains. Die partij heeft net een nieuwe kandidaat, Valérie Pécresse, en zij is eigenlijk de grootste bedreiging voor Macron. Binnen die partij wordt verschillend gedacht over de 2G-maatregel, daar is tweespalt over."
Maar niet alle ongevaccineerden zijn per se zo. De hoogleraar legt uit dat ongevaccineerden uit verschillende groepen bestaan.
Je hebt de groep met oprechte twijfels, zegt de wetenschapper, vooral over de langetermijngevolgen. Van den Putte adviseert om deze mensen de voor- én nadelen uit te blijven leggen. "Deze groep is voor een flink deel nog wel over te halen."
14 procent volwassenen ongevaccineerd
Dat zegt ook Niek Mouter, docent aan de TU Delft. Hij heeft onderzocht wat de beweegredenen zijn van mensen die zich niet hebben laten inenten. Het gaat op dit moment om 14 procent van de volwassen Nederlanders.
31 procent ongevaccineerden twijfelt
In het laatste onderzoek van Mouter zegt 31 procent van die ongevaccineerden dat ze nog twijfelen, terwijl 69 procent zeker is dat ze het vaccin niet zullen nemen. Dat ziet er zo uit:
Mouter verwacht dat het onder druk zetten van ongevaccineerden maar voor 'een klein deel van de mensen' leidt tot een hogere vaccinatiegraad. Maar hij wijst er ook op dat dwang óók kan zorgen voor een averechts effect.
Specifiek gaat het dan om de groep die in principe wel open staat voor vaccinatie, maar de invoering van het coronatoegangsbewijs juist als reden noemt dat ze het vaccin nog niet hebben genomen. "Het is waarschijnlijk dat deze groep nog negatiever wordt over vaccinatie als je ongevaccineerden verder onder druk zet."
'Gevaarlijk wat Macron doet'
De deskundigen zijn het erover eens: het onder druk zetten van ongevaccineerden is risicovol. UvA-hoogleraar Bas van den Putte: "Wat het gevaarlijke is van wat Macron doet, is dat door te polariseren een grote groep mensen zich steeds meer gaat afkeren van de maatschappij. Dat is niet opeens voorbij als de coronacrisis voorbij is. Ook voor de langere termijn is het belangrijk om te proberen iedereen erbij te houden."
Wat werkt dan wel?
De vraag die opdoemt: wat werkt dan wel? Uit eerder onderzoek dat Mouter voor het RIVM en het ministerie van VWS had gedaan, bleek dat vaccinatietwijfelaars een groot vertrouwen hebben in de informatie die ze krijgen van (huis)artsen als het gaat over corona.
"Twijfelaars hebben daarentegen weinig vertrouwen in het RIVM, de politiek en de media", weet Mouter. "Ze vertrouwen de informatie van familie en kennissen over Covid-19 zelfs meer dan de informatie van het RIVM, de politiek en de media."
'Sleutel ligt bij huisartsen'
De sleutel bij het verhogen van de vaccinatiegraad ligt dus waarschijnlijk bij (huis)artsen, concludeert de TU Delft-onderzoeker. "Zij zijn een bron van vertrouwen. Twijfelaars lijken geen behoefte te hebben aan een gesprek met iemand die hen probeert te overtuigen, maar aan een gesprek waarin zij objectieve informatie krijgen over de voor- en nadelen van een vaccin."
De twijfeltelefoon, waar twijfelaars vragen kunnen stellen over de voors en tegens van de vaccins en het feit dat artsen in bepaalde wijken de straat opgaan om mensen te informeren, zijn volgens Mouter goede initiatieven om de vaccinatiegraad te verhogen.
