In een tentje in de bosjes van een park, met een slaapzak in een portiek of op een stuk karton op een gesloten caféterras, in de grote steden lijken steeds meer daklozen buiten te slapen. Zeker na de sluiting van de corona-noodopvang, leeft een groeiende groep Oost-Europese arbeidsmigranten op straat, zien hulporganisaties.
Evert Vos is vanochtend om 5 uur begonnen met zijn rondes. Als veldwerker van stichting Ontmoeting in Rotterdam zoekt hij daklozen op en probeert hen te helpen. Op een bankje voor het Centraal Station trof hij de eerste. "Hij zal daar vannacht vermoeid zijn neergeploft, vermoed ik."
Toename Oost-Europese arbeidsmigranten
Op allerlei plekken en in allerlei toestanden komt hij de 'buitenslapers' tegen. "Sommigen duiken na veel drinken een portiek in om te slapen, weer een ander kiest een goed afgeschermde slaapplek met een tentje of matrasje. Dat is helemaal afhankelijk van de persoon en een eventuele verslaving."
Hij en zijn collega-hulpverleners zagen de afgelopen jaren een toename van het aantal Oost-Europese arbeidsmigranten die buiten slapen. "Met name door corona is die groep nog groter geworden. Als zij werkloos raken, raken ze vaak meteen hun huis kwijt. Ze hebben geen huurbescherming en werken vaak via een uitzendbureau."
Niet stabiel
Op straat hoort hij verhalen over louche uitzendbureaus en afgepakte paspoorten. Sommigen redden zichzelf, komen er weer bovenop en vinden weer werk, maar hij treft ook geregeld buitenslapers die, zoals Vos het zegt, 'niet meer helemaal stabiel zijn'. "Die hebben hier dan maanden gewerkt, raken dakloos en grijpen naar de fles. We zien hen in een paar maanden tijd in een negatieve cirkel terechtkomen door alcohol of drugs. Ik ben er vooral voor hen, de zwakkere broeders en zusters die kwetsbaar zijn."
De sluiting van de corona-noodopvang in juni heeft deze groep arbeidsmigranten zichtbaar gemaakt. Die noodopvang voor daklozen was tijdens de lockdown open voor iedereen. Nu die is gesloten, zien hulporganisaties de terugstroom naar de straat. Oost-Europeanen die niet jaren in Nederland hebben gewerkt, komen volgens de regels namelijk niet in aanmerking voor de nachtopvang. Dus is hun lot vaak een gekraakte woning, een tentje onder een brug of een bankje in een park.
Druk bij soepbussen
De landelijke hulporganisatie het Leger des Heils heeft geen cijfers, maar heeft net als Evert Vos wel de indruk dat er meer mensen op straat zijn. "Dat zien we bijvoorbeeld bij onze soepbussen", zegt een woordvoerder. "Deze groep migranten zien we dan, die willen soep en brood eten en daarna vertrekken ze weer naar plekken waar ze verblijven. Soms weten we waar dat is, soms weten we het niet."
Deze week heeft het Leger des Heils 50 shelterbags uitgedeeld aan daklozen in Rotterdam. Dat is een waterdichte slaapzak en matras in één. "Dat doe we in uiterste noodgevallen", legt de woordvoerder uit. "Het liefst willen we dat mensen hun eigen plekje krijgen, dat is ons doel. Dit doen we alleen als we niets anders kunnen bieden."
Beschouwd als wegwerpartikelen
"We kunnen niet alleen corona de schuld van deze situatie geven", zegt Dennis Lahey, woordvoerder van de Straatalliantie, die dak- en thuislozen in Amsterdam helpt. "Ja, de bloemenexport lag op z'n gat en de horeca was maanden dicht. Branches waar veel arbeidsmigranten werken, maar in eerste instantie zijn werkgevers deze mensen wel als wegwerpartikelen gaan gebruiken."
Ook in Amsterdam slapen nu dakloze Oost-Europeanen op straat. Lahey ziet ze onder bruggen, langs het water het IJ. In portieken, perkjes en parken. "De gemeente probeert wel te helpen, maar krijgt er weinig geld voor van het rijk. Als Straatalliantie, een samenwerking van de Daklozenvakbond, Bureau straatjurist en Belangenvereniging Druggebruikers MDHG, bieden wij ondersteuning. Onze taak is mensen perspectief geven."
Weggaan
Dat kan helpen met werk zoeken zijn, maar ook samen de conclusie trekken dat het toch beter is weer naar huis te gaan.
Lahey: "Deze week had een collega een gesprek met een Poolse man. Hij sliep al maanden buiten en hoopte nog elke dag dat er een baan om de hoek kwam kijken. Dat zou kunnen, maar de kans is groter van niet. Na een goed gesprek kwam hij er op uit dat hij meer kansen in Polen had. Hij zal vandaag of morgen op de bus stappen."
Wat doet de overheid?
- Gemeente Amsterdam: "Dit is (helaas) geen nieuw fenomeen, maar neemt de afgelopen jaren altijd toe in de zomermaanden, zo ook dit jaar. Het gaat in Amsterdam om ongeveer 110 EU-burgers die niet meer in aanmerking komen voor de nachtopvang.'
Na het sluiten van de noodopvang konden migranten een reisvergoeding krijgen om terug te gaan. 'Zowel stichting Veldwerk als de Regenboog Groep investeren al veel in repatriëringen. Ieder jaar worden al zo’n 500 personen gerepatrieerd. We weten echter al langer dat het enkel met de bus terugsturen geen structurele oplossing geeft." - Gemeente Rotterdam heeft geen exacte cijfers van de groep dakloze EU-arbeidsmigranten op dit moment, maar schat in dat de groep niet veel groter of kleiner is dan andere jaren. De gemeente heeft een actieplan om dakloosheid te voorkomen bij Oost-Europeanen en helpt bij terugkeer naar werk of het land van herkomst. "Vorig jaar zijn 260 EU-migranten ondersteund bij terugkeer naar het land van herkomst en/of werk."
- De brancheorganisatie van instellingen en professionals in de opvang van dak- en thuislozen, Valente, ziet wel degelijk een toename van dak- en thuislozen op straat. Directeur Esmé Wiegman: "We zijn nu weer terug bij de situatie zoals die was voor corona. We vinden het niet oké dat arbeidsmigranten op straat moeten slapen. Maar dit probleem hebben we al aangekaart en hierover zijn we in overleg met de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het ministerie van Volksgezondheid.
- Verantwoordelijk staatssecretaris van Volksgezondheid, Paul Blokhuis, schreef eind mei aan de Tweede Kamer: "Gemeenten hebben mij verzocht om ook voor de periode na corona de problemen van deze doelgroep die al langer bekend is, gezamenlijk op te pakken. In het kader daarvan heb ik in gezamenlijkheid met andere departementen en gemeenten opdracht gegeven voor een onderzoek naar de problemen van deze specifieke groep en wordt bezien welke interventies succesvol zijn deze groep sneller terug naar werk of het land van herkomst te begeleiden."
