Nog altijd overlijden er Nederlanders door het coronavirus. RTL Nieuws portretteert in deze serie de mensen achter de coronacijfers. We laten nabestaanden aan het woord over hun geliefden. Deze keer een eerbetoon aan Herma Berkhof (65) uit Almelo, overleden in Nazareno, Brazilië.
Haar man Wouter:
"Heb niet alleen uw eigen belangen voor ogen, maar ook die van de ander.
Dat is de eerste zin op de rouwkaart van Herma. Ze droeg dit uit, elke dag, met haar zendingswerk in Brazilië. Daar zijn we in 2007 samen mee begonnen toen we besloten om Nederland, en dus ook onze drie dochters en kleinkinderen, gedag te zeggen en voor de minderbedeelde kinderen in Brazilië te gaan zorgen.
We waren - en zijn - verantwoordelijk voor meerdere crèches in het hele land waar we dagelijks bijna tweehonderd kinderen opvangen. We geven ze eten, psychologische hulp, onderwijs, en doen leuke dingen met ze. Zo knutselde Herma veel met hen, ze was als een tweede moeder voor de kinderen. En als een tante voor hun moeders, als een oma voor de vele tienermoeders. De kinderen konden hun verhaal kwijt bij Herma, als ze thuis geslagen werden bijvoorbeeld, als hun vader in de gevangenis zat, als ze seksueel misbruikt werden. Ze keek om naar de mensen en kinderen waar niemand oog voor had.
Niemand van hen kan nu geloven dat dat er opeens niet meer is, dat Herma er niet meer is. Dat ze plotseling is overleden door het coronavirus. Velen denken dat ze binnenkort weer binnen komt lopen in de crèche. Daarom is het goed dat ik vandaag weer terugga naar huis, naar Brazilië. Ik moet ze gaan vertellen dat Herma er écht niet meer is."
"In Nederland is het coronavirus al ruim een jaar het gesprek van de dag, maar in Brazilië niet. De president daar, Jaïr Bolsonaro, noemde het altijd 'gewoon een griepje', de economie is voor hem belangrijker dan het virus en daarom ging het leven in ons land gewoon door. Dat gold niet voor het leven van de kinderen hier, want de scholen zijn al sinds maart vorig jaar gesloten.
Wij zorgden er daarom voor dat die kinderen niet op straat gingen hangen, niet aan de drugs gingen, maar toch bij ons in de crèche hun huiswerk konden maken. We hebben ons toen goed ingelezen in de maatregelen die wij konden nemen, want ook door de informatie uit Nederland wisten we dat corona wel erger was dan een griep. De temperatuur van alle kinderen werd daarom elke ochtend gemeten, we droegen mondkapjes en iedereen moest tot vervelends toe de handen desinfecteren. Hierdoor waren we niet zo bang voor corona, ook niet omdat we maar in een klein dorpje wonen."
'We gingen ervan uit dat ze ook binnen een paar dagen weer thuis zou zijn, echt afscheid hebben we daarom niet genomen.'
"Maar helaas werden we toch ziek afgelopen maart. En ik werd zo ziek dat ik niet meer aanspreekbaar was, waardoor Herma besloot mij naar het ziekenhuis te brengen. Omdat ik astma heb, werd ik opgenomen, Herma moest thuis uitzieken. Ik werd positief getest en kreeg gelijk de volledige coronabehandeling.
Wonder boven wonder kwam ik er al heel snel weer bovenop met extra zuurstof. Ik was wel ernstig verzwakt, kon maar vijf meter lopen, maar ik had het overleefd. Drie dagen later mocht ik het ziekenhuis alweer verlaten, terug naar Herma en samen met haar verder aansterken.
Maar thuis aangekomen ging het steeds slechter met Herma. Zo slecht zelfs, dat ik vrienden heb opgebeld of ze haar alsjeblieft naar het ziekenhuis wilden brengen. Ik zei: 'Neem maar alvast een tasje mee met een pyjama, je zal wel dezelfde behandeling krijgen als ik.' We gingen ervan uit dat ze ook binnen een paar dagen weer thuis zou zijn, echt afscheid hebben we daarom niet genomen.
Het was de laatste keer dat ik haar heb gezien."
"Toen Herma in het ziekenhuis lag, hielden we contact per WhatsApp. Ze lag er net twee dagen toen de arts belde: 'Ik vertrouw het niet, ik wil dat ze naar een ziekenhuis gaat met een intensive care. Ik heb alle ziekenhuizen in de hele regio gebeld en ik heb nog één plekje kunnen vinden.'
Alle ziekenhuizen lagen bomvol, we besloten deze kans te pakken. Ze moest toen, hoe ziek ze was, zelf met haar toilettas onder haar arm naar de ambulance lopen. Ik mocht er niet bij zijn, of afscheid nemen, want ik zat nog in quarantaine.
En het erge is nog dat ze haar mobiel niet mee mocht nemen naar het andere ziekenhuis. Zo zijn de regels hier, de hele rare regels... Het betekende dat ze haar dochters een laatste keer opbelde: 'Als ik jullie niet meer zie...', zei ze. Maar mijn dochters onderbraken haar: 'Nee mam, je gaat vechten, je gaat ons nog zien, dit ga je redden.' Herma zei dat ze van hun hield, dat ze voor elkaar moesten zorgen, en ze ging de ambulance in."
"De volgende dag werd ik gebeld door het nieuwe ziekenhuis, een arts aan de lijn: 'Het gaat heel slecht, vindt u het goed als ik haar ga intuberen?' Ik vroeg of ik Herma zelf mocht spreken. Nou, vooruit, ik kreeg één minuut. We besloten akkoord te gaan, want 'wat moet, dat moet'. Daarna begon ze: 'Zeg tegen de meiden...', maar toen werd de telefoon al uit Herma's hand getrokken, de minuut was om.
Dat was de laatste keer dat ik haar gesproken heb.
Ik wist dus dat Herma geïntubeerd ging worden, op de intensive care. Maar verder kreeg ik niets meer te horen de dagen daarna. Ze beloofden elke dag een medisch rapport te sturen, maar ik kreeg niets. Daarom moest ik een advocaat inschakelen om in ieder geval te horen hoe het met haar ging.
Tegelijkertijd belde de burgemeester op van de gemeente waar het ziekenhuis lag, toevallig ken ik hem. Hij zei: 'Wouter, ik heb vrienden in het ziekenhuis, het gaat niet goed met Herma. Ik adviseer om je kinderen over te laten komen.'
Onze dochters besloten direct hierheen te komen en op 26 maart kwamen ze aan op het vliegveld in Brazilië. Ze schrokken zich rot toen ze mij zagen, ik was zestien kilo afgevallen door het virus en was nog steeds volledig uitgeput. Maar het was ook fijn, we waren nu samen in deze moeilijke situatie."
'We zouden een medische update krijgen, maar we werden wederom niet gebeld. De dag daarna zouden we weer mogen videobellen, maar ook die dag bleef het stil.'
"De advocaat had inmiddels geregeld dat we om de dag mochten videobellen met het ziekenhuis, zo zagen we Herma de volgende dag voor het eerst weer op ons telefoonscherm. Een psychologe begeleidde het gesprek en ze lag er vredig, rustig en goed verzorgd bij.
De volgende dag zouden we een medische update krijgen, maar we werden wederom niet gebeld. De dag daarna zouden we weer mogen videobellen, maar ook die dag bleef het stil. We appten de psychologe: 'Gaan we nog videobellen?' Om kwart over zes zou ze contact opnemen, dus we besloten snel wat te eten zodat we met z'n allen klaar zaten om Herma weer te zien.
De telefoon ging om 18.10 uur. Het was alleen niet de psychologe, maar de dokter: 'Ik heb een triest bericht voor u, Herma is overleden. Kunt u hier zo snel mogelijk heenkomen om haar te identificeren?'"
"Dit hadden we totaal niet verwacht, we waren met stomheid geslagen. Hoe kan dit? We hadden vertrouwen in een goede afloop, we kregen geen signalen dat het fout ging, we waren al aan het regelen om haar naar Nederland te brengen voor haar revalidatie. Nu was ze opeens overleden. En heel eerlijk: nu begon de ellende pas.
We hebben heel even, heel veel tranen gelaten, maar daarna moest de knop om. Op naar het ziekenhuis dat ons beloofd had dat we met z'n allen naar binnen mochten om Herma nog een keer te zien. Daar aangekomen werden we geweigerd. We hebben ellenlang moeten praten en uiteindelijk werden we toch binnengelaten, ze moest nou eenmaal geïdentificeerd worden.
We kregen beschermende kleding aan en daar gingen we: naar het hart van de coronacrisis in Brazilië. Het land dat op code rood stond, ontploft was in het aantal coronagevallen."
'In Brazilië is het zo geregeld dat je binnen zes uur na het overlijden de grond in gaat. Als je geen kist betaalt, ga je in die vuilniszak de grond in.'
"Mijn dochters hadden het allereerst niet in de gaten, maar ik zag in een kleine kamer waar de verpleegkundigen hun tassen in hadden staan een brancard liggen met een vuilniszak erop. Ik dacht: daar zit ze in. En ja hoor, de arts kwam aanlopen en liep naar de vuilniszak. Hij maakte de zak een heel klein stukje open: 'Is dit uw vrouw?' Ze lag bloot in de zak, haar handen vastgebonden met een verbandje zodat ze niet langs het lichaam zouden vallen. 'Ja, dat is ze...', zei ik.
De arts ging even weg om een verklaring te tekenen en mijn dochters wilden heel graag Herma's handen voor een laatste keer vasthouden. De verpleegkundige maakte de zak open en zei: 'Schiet op, schiet op.' Ze mocht niet betrapt worden, want dit was niet volgens de regels van het ziekenhuis. De arts kwam daarna al snel terug en zei ons dat we het lichaam moesten meenemen. 'Weg ermee', was de boodschap.
In Brazilië is het zo geregeld dat je binnen zes uur na het overlijden de grond in gaat. Als je geen kist betaalt, ga je in die vuilniszak de grond in. Natuurlijk zeiden wij dat dat niet ging gebeuren, het lichaam moest en zou teruggaan naar Nederland. Herma had namelijk altijd gezegd: 'Als er iets gebeurt, laat je me hier niet alleen achter in Brazilië. Ik wil daar begraven worden waar mijn kinderen zijn.'"
'Dag en nacht zijn we aan het werk geweest om alles voor elkaar te krijgen, tijd voor rouw was er niet.'
"Herma en ik waren werkelijk overal voor verzekerd, maar iedereen deed moeilijk om Herma terug te brengen naar Nederland. Gelukkig heeft de consul van de Nederlandse ambassade in Brazilië ons gered. Hij heeft de volledige regie overgenomen en ons enorm geholpen. Zo werd Herma naar een begrafenisondernemer gebracht en de consul belde daar elke dag naartoe om te zeggen dat ze haar moesten laten liggen.
Maar er moest nog zo veel meer gebeuren: er moest een verklaring van een rechter komen dat Herma hier was overleden bijvoorbeeld, en er moest een vertaler worden geregeld die alle documenten moest vertalen. En bij de gemeente Almelo waren ze ook in paniek: er zou een familie met een overleden coronapatiënt uit Brazilië naar hun gemeente komen, dat kon toch zeker niet? Dag en nacht zijn we aan het werk geweest om alles voor elkaar te krijgen, tijd voor rouw was er niet.
Uiteindelijk was het gelukt, konden wij samen met Herma terug naar Nederland en na vijf dagen van quarantaine kon op 15 april de begrafenis plaatsvinden."
"We hebben een mooie uitvaart gehad, precies op de manier hoe Herma het gewild zou hebben: begraven worden op de plek waar haar kinderen zijn. Op Moederdag stond er zelfs al een steen bij haar graf. Normaal duurt het vier tot zes maanden voordat zo'n steen klaar is, maar de man die de steen verkocht begreep waar wij doorheen moesten. Dat zijn mooie lichtpuntjes, dat iemand dat voor je doet. Dat ik de steen nog heb kunnen zien, en dat ik daar met mijn drie dochters nog naartoe kon gaan voordat ik terugkeer naar Brazilië, vind ik heel mooi, ondanks de tranen die op dat moment vloeiden.
En ja, ik ga dus terug. Mijn oudste dochter verbood het me in het begin: 'Je gaat niet hoor, je blijft hier, ik wil voor je zorgen', zo zei ze. Maar nu begrijpt iedereen wel dat ik terug moet. Het zal straks wel heel moeilijk zijn, op het vliegveld. Normaal stap je met z'n tweeën het vliegtuig in, nu alleen. Daarnaast ben ik nu vader én moeder. Om mijn kinderen dan weer achter te laten, vind ik heel erg lastig."
'Ik mag haar erfenis niet uit mijn handen laten vallen.'
"Maar ik moet terug naar ons huis, waar het heel leeg zal zijn. Terug naar het werk, waar ik Herma niet meer zal zien knutselen met de kinderen. Ik moet hen gaan vertellen dat ze niet meer terugkomt, ik moet haar rol nu over gaan nemen. En dat zal moeilijk worden, maar ik mag haar erfenis niet uit mijn handen laten vallen.
En ik moet alles gaan verwerken, dat kan niet hier in Nederland. Hoe dat zal gaan in Brazilië, dat weet ik niet. Het zal lastig worden, want Herma en ik deden alles samen, we waren sinds ons huwelijk in 1978 onafscheidelijk.
Maar alles moet een plekje krijgen, ook de beelden die we hebben gezien moeten worden verwerkt. Als je eraan denkt dat ze doodziek met haar tasje onder haar arm zelf naar de ambulance heeft moeten lopen, dan worden we daar allemaal nog steeds heel verdrietig van.
We hadden haar zo graag willen ondersteunen, we hadden haar nog zo graag bij ons gehad."
Eerbetoon
In deze serie portretteert RTL Nieuws mensen achter de coronacijfers. Nabestaanden kunnen zelf hun geliefde aandragen door een mail te sturen naar eerbetoon@rtl.nl.
Het eerbetoon verschijnt vervolgens op deze pagina.
