De geradicaliseerde Belgische militair Jurgen Conings, die zich waarschijnlijk schuilhoudt in de bossen bij de Limburgse grens, kon eenvoudig zware wapens meenemen uit een kazerne. Hoeveel zorgen moeten we ons maken dat een geradicaliseerde militair dat ook in Nederland doet?
Jurgen Conings is kwaad vanwege de beperkende coronamaatregelen. Hij heeft al vaak doodsbedreigingen gestuurd naar de bekendste viroloog van België, Marc Van Ranst.
De Belgische evenknie van Jaap van Dissel is gisteravond samen met zijn gezin ondergedoken. Van Ranst laat op Twitter weten zich geen zorgen te maken. "Laat één ding duidelijk zijn: zulke bedreigingen maken op mij niet de minste indruk."
Veel bedreigingen
Jan-Willem van Prooijen is sociaal psycholoog aan de Vrije Universiteit en doet onderzoek naar complotdenken. Hij benadrukt dat mensen die zich zo verzetten tegen de coronamaatregelen, zoals Jurgen Conings, niet representatief zijn voor de krijgsmacht. "Maar het gevaarlijke is dat ze daar natuurlijk makkelijker toegang hebben tot zulke wapens."
Nederlandse militairen mogen alleen bij hoge uitzondering buiten de kazerne een wapen dragen. Normaal gesproken worden wapens opgeslagen in speciale kamers binnen de kazerne. "Alleen militairen die een wapen nodig hebben voor de uitoefening van hun functie, mogen hun wapen meenemen. Dat wordt dan wel geregistreerd", laat het ministerie van Defensie weten.
Van Prooijen ziet dat er sinds de corona-uitbraak veel meer publieke figuren worden bedreigd. "Er is veel polarisatie rond het beleid over corona en ook veel weerstand. Bij sommige mensen ontstaat daardoor het gevoel om het recht in eigen hand te nemen."
Gewelddadige eenlingen
Ook de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) schrijft dat in april in zijn jaarlijkse dreigingsbeeld. "De aanhoudende coronamaatregelen kunnen met name trigger zijn voor buitenwettelijk gedrag van potentieel gewelddadige eenlingen."
De dienst constateert dat er sprake is van een wisselwerking tussen een 'activistische bovenlaag die in de openbare ruimte demonstreert en een radicale onderstroom die ageert tegen de coronamaatregelen'. "Fysieke manifestaties zijn geregeld grimmig en leiden tot openbare ordeproblematiek, maar verharding richting extremisme blijft vooralsnog beperkt. En terwijl extreemrechtse personen aansluiting vinden bij het coronaprotest, keert extreemlinks zich er juist vanaf."
Vreemde 'samenwerking'
Volgens de NCTV is er sprake van 'kruisbestuiving' tussen actiegroepen die zich tegen het overheidsbeleid verzetten én complotdenkers.
"Personen die onderdeel uitmaken van beide onlinegemeenschappen delen complotconstructies, desinformatie en misinformatie over (de aanpak van) het virus. De overname van complotdenken draagt bij aan een verharding op sociale media, maar ook tijdens fysieke protesten. De online ventilatie van vaak legitieme grieven wordt afgewisseld met bedreigingen richting politici, journalisten en wetenschappers en het verspreiden van doxinglijsten. Sommige van zulke online bedreigingen hebben een serieus karakter. Dit heeft tot meerdere aanhoudingen geleid."
Tikkende tijdbommen
Complotdenker-expert Van Prooijen zag dit soort dreiging ook aan het begin van de tweede lockdown. "Je zag dat bij politici in de Tweede Kamer, die van van alles beschuldigd werden. We moeten daar nog steeds op beducht zijn. Het zal pas op het normale niveau komen als de maatschappij helemaal van het slot is."
Wat betreft het complotdenken hierachter. "Natuurlijk is de vaccinatiecampagne een punt, net als het vaccinatiepaspoort en toegang tot evenementen. Er zijn veel mensen die daar heel gekke ideeën over hebben. Dat zorgt voor meer druk. Die leven in een andere realiteit. Dat zijn mogelijk tikkende tijdbommen."
De Nederlandse organisatie Viruswaarheid verzet zich in Nederland tegen de coronamaatregelen. Viruswaarheid-voorman Willem Engel reageerde via Twitter op de bedreigingen van Van Ranst. "Dat is wat Van Ranst zelf heeft gecreëerd. Opzettelijk mensen in een angstterreur storten."
Van Ranst reageerde daar weer op: "Laten we een kat een kat noemen, Willem: je bent een mafkees. Je kan al je kennis van virologie, immunologie en epidemiologie op de achterkant van een postzegeltje schrijven en zelfs nog plaats over hebben. Maar op de wappiekermis sta je wel met een heel groot en opzichtig kraam."
Legitieme status
Van Prooijen heeft geen goed woord over voor wat Engel doet. "Als Willem Engel dit soort gedrag goedkeurt, dan geeft dat ook een soort legitieme status aan dat gedrag. Dan kan alleen maar zorgen dat andere mensen ook op ideeën komen. Het lijkt mij best gevaarlijk."
Radicaliseren voorkomen, is volgens Van Prooijen lastig. "Eigenlijk moet de coronacrisis zo snel mogelijk over zijn. Maar het is belangrijk dat mensen in eigen kring dat soort mensen in de gaten houden. Die oom of die tante die aan het radicaliseren is, blijf daarmee in gesprek. Houd ze erbij. Betrek ze. Het is een verantwoordelijkheid van iedereen."
Extremisme bij Nederlandse militairen
Hoe zit het met geradicaliseerde militairen in Nederland? In 2019 was het laatste bekende onderzoek naar extremisme in het Nederlandse leger. Daaruit werd duidelijk dat in de voorafgaande vijf jaar naar 21 Nederlandse militairen onderzoek werd gedaan vanwege mogelijk extremisme. Het ging vooral om rechts-extremisme.
Twee van hen werden uiteindelijk ontslagen. De ene zaak ging om een reservist die in 2015 na onderzoek door de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) oneervol werd ontslagen vanwege banden met rechts-extremistische groeperingen. In 2018 werd een militair ontslagen die foto's van extreemrechtse uitingen op een kazerne op zijn telefoon had staan.
Vorig jaar schreef de MIVD dat was gebleken dat rechts-extremistische jongeren het werken voor de krijgsmacht aantrekkelijk vinden. Dat gebeurde naar aanleiding van een rechts-extremistisch netwerk dat binnen een elite-eenheid van het Duitse leger was opgedoken. Dit jaar antwoordde de MIVD op Kamervragen dat het alert blijft op signalen die mogelijk wijzen op het aanhangen van rechts-extremistisch gedachtegoed en dat de dienst haar onderzoek daarnaar heeft geïntensiveerd.
"De MIVD heeft geen aanwijzingen gevonden dat recht-extremisme een gevaar vormt in de cultuur van Defensie. Door het geven van awareness-briefings draagt de MIVD bij aan de bewustwording van het gevaar van rechts-extremisme binnen de defensieorganisatie."
Dagelijkse update
Wil jij iedere middag een selectie van het belangrijkste nieuws en de opvallendste verhalen in je mail? Meld je dan nu aan voor de dagelijkse update.
