Kinderhandschrift door lockdown en thuisonderwijs nog slechter geworden

Kinderfysiotherapeuten maken zich zorgen over het handschrift van kinderen. Onder wie kinderfysiotherapeut Anneloes Overvelde. Ze is gepromoveerd aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en deed onderzoek naar het leren schrijven bij goede en zwakke schrijvers. In haar praktijk ziet ze regelmatig kinderen die onleesbaar schrijven en die kramp hebben in hun vingers.

"Goed leren schrijven gaat niet spontaan", zegt Overvelde. Om te leren schrijven heb je instructies nodig van een leerkracht. Iemand die je de juiste stappen aanleert en die je verbetert als het niet goed gaat. "Door de langdurige lockdown zie je dat kinderen die instructies hebben gemist. Ze zijn op eigen houtje aan de slag gegaan."

Minder leesbaar

Soms hebben ouders hun kinderen geholpen. Maar die hebben volgens Overvelde het schrijven niet altijd goed aangeleerd. Dat blijkt uit de eerste resultaten van een onderzoek dat is gedaan op het verschillende basisscholen. "We hebben een quick scan, een klein schrijfonderzoek, gedaan in alle groepen, van groep 3 tot groep 8 en zien dat alle kinderen moeite hebben met schrijven. Door de lockdown is het handschrift ook minder goed leesbaar geworden."

De kwaliteit van het handschrift bij kinderen neemt al jaren af. Steeds vaker neemt het toetsenbord het schrift over. Maar dat is een probleem, zegt Overvelde. "Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat het belangrijk is om met de hand te schrijven. In groep 3 en 4 is het zinvol omdat kinderen die met de hand schrijven letters en woorden beter inprenten in hun hersenen."

Betere toetscijfers

Later, in groep 7 en 8 werkt het beter om notities te maken met de hand, in plaats van op de laptop. "De koppeling in je brein is dan sterker. Je onthoudt beter wat je opschrijft en krijgt dus betere cijfers bij toetsen als je met de hand schrijft. Daar heb je een vlot en leesbaar handschrift voor nodig, veel oefening en schrijfkilometers, die je vooral in groep 5 en 6 maakt. 

Fout bij aanleren

Volgens Overvelde ligt het probleem niet alleen bij de kinderen, ook bij de leraren die het ze goed moeten leren. "Veel leraren hebben zelf te weinig instructies gehad en dus gaat het bij het aanleren al fout."

Hoe vaker kinderen schrijven, hoe sneller het gaat en hoe minder ze erover na hoeven te denken. "Maar schrijflessen worden in hogere klassen vaak als eerste geschrapt als er te weinig tijd is." 

De leraren geven volgens Overvelde zelf aan dat ze niet weten hoe ze dit probleem moeten oplossen, helemaal niet als ze digitaal lesgeven. "Je kunt niet met dertig camera's meekijken om te zien of een leerling een letter goed begint. De schrijflessen zijn door de lockdown enorm in de knel gekomen."

Landelijke schrijfoefening

Daarom heeft Overvelde samen met anderen een quick scan gemaakt, een landelijke schrijfoefening waardoor de leerkracht in vijftien minuten kan zien hoe het ervoor staat in zijn klas.

"Leerlingen schrijven een standaard tekst over. Dit duurt vijf tot tien minuten. De leerkracht verzamelt daarna alle blaadjes en maakt twee stapels: een groene met de leerlingen waarvan het handschrift goed leesbaar is, een rode met leerlingen waarvan het handschrift niet voldoende of helemaal onleesbaar is."

Helft leerlingen schrijft slecht

De onderzoekers hadden verwacht dat tien tot vijftien procent op de rode stapel zou liggen. "Maar de helft lag op de rode stapel. En op de groene stapel lagen wel leesbare teksten, maar leerlingen hadden er lang over gedaan om goed te schrijven. Het tempo was niet goed."

De leerkracht kan de leerlingen met de slechte handschriften stapsgewijs oefeningen aanbieden. Overvelde hoopt hiermee dat de doktershandschriften iets beter leesbaar worden. "De tips staan in een boek die ze tijdens hun reguliere lessen kunnen toepassen. Het kost geen extra tijd en door de relatief eenvoudige aanwijzingen kan de kwaliteit van het handschrift snel verbeteren."

Enorm kwaliteitsverschil

Else Kooijman-Thomson is gespecialiseerd in handschriftonderwijs en schrifteducatie. Ze maakt lesprogramma's voor pabo's en leidt toekomstige leerkrachten op in het leren schrijven bij kinderen. Maar niet elke pabo besteedt evenveel aandacht aan het schrift. 

Het verschilt per opleiding hoeveel les de studenten krijgen op het gebied van leren schrijven. "Op de ene opleiding krijgen de studenten drie lessen in het eerste jaar, een andere opleiding besteedt er dertig lessen aan. Dat is een enorm kwaliteitsverschil."

Onleesbaar handschrift

Dan zit er nog verschil in de vertaalslag die de leerkrachten maken. "Het is niet alleen belangrijk dat jonge kinderen leren hoe ze hun pen vast moeten houden of waar ze moeten beginnen met een letter, oudere kinderen moeten ook weten wat een kop is, wanneer er een regel overgeslagen moet worden en hoe een opsomming eruitziet."

Want daar lopen leerlingen op de middelbare school volgens Kooijman-Thomson tegenaan. Er zijn volgens haar leerlingen in het middelbare onderwijs die hun eigen handschrift, en dus hun eigen aantekeningen, niet kunnen lezen.

Alfabet

Ze heeft een klein onderzoek gedaan bij leerlingen van een vwo-klas in het tweede jaar. De leerlingen kwamen van twintig verschillende basisscholen. "Ik heb ze het alfabet laten opschrijven. Gewoon, van a tot z in kleine letters en in hoofdletters en de cijfers 0 t/m 10."

Wat blijkt: niet alle teksten waren evengoed leesbaar, letters waren verkeerd geschreven en veel kinderen halen hoofdletters en kleine letters door elkaar. "Dat is heel onhandig als ze later iets willen studeren met natuurkunde, scheikunde of aardrijkskunde."

Eerst schrijven, dan typen

Het is volgens Overvelde en Kooijman-Thomson belangrijk dat zowel het handschrift als het typeschrift goed wordt aangeleerd. "Maar leer de leerlingen eerst goed schrijven, en goed een tekst opmaken en doe daarna het typeschrift erbij."