Het is verkiezingstijd en dat betekent dat de verkiezingsdebatten er weer aankomen. Ook RTL Nieuws en Jinek organiseren er vanavond een. Wat heb je als kiezer aan zo'n debat wanneer jouw favoriete partij helemaal niet meedoet, je nog zweeft, of je allang een keuze hebt gemaakt?
In het RTL-verkiezingsdebat spreken de partijleiders van de VVD, PVV, CDA, D66, SP en GroenLinks over thema's als het klimaat, economie, diversiteit en corona. Wat kunnen kijkers daaruit halen? We spreken erover met drie deskundigen.
1. De zwevende kiezer
Als je nog niet weet wat je gaat stemmen, kan zo'n debat heel verduidelijkend zijn, zegt politicoloog aan de hogeschool Saxion Annemarie Walter. "Als er een goed inhoudelijk debat is en partijleiders allemaal over hetzelfde thema aan het woord komen."
Wil je nu weten waar partijen voor staan, dan moet je zelf gaan zoeken en vergelijken, zegt ze. In het debat krijg je die informatie als het ware op een presenteerblaadje aangereikt van de zes grootste partijen.
Op dat presenteerblaadje liggen dan wel vooral de grote ideologische verschillen, zegt Roderik Rekker, psycholoog en politicoloog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. "Veel mensen twijfelen juist tussen partijen als de PvdA, SP, GroenLinks en de Partij voor de Dieren. In die zin zou een debat tussen alleen linkse partijen of rechtse partijen, waarin juist de nuanceverschillen naar voren komen, informatiever zijn voor kiezers."
Kiezers die twijfelen tussen partijen die wél en niet meedoen, kunnen toch iets uit dit debat halen. "Wat de standpunten zijn van de partijen die wel meedoen. Twijfel je tussen de vier linkse partijen, dan kun je wel zien wat GroenLinks en de SP vinden. En ook hoe die leiders zich opstellen." Die leiders zijn belangrijk, zegt hij. "Een partijleider kan de doorslag geven voor mensen die twijfelen tussen twee partijen."
'90 procent is beeldvorming'
De beeldvorming van zo'n leider speelt zelfs een grote rol, zegt Walter. "Hoe sympathiek of integer is iemand? Is iemand een goede debater? Heeft hij of zij leiderschapskwaliteiten? 90 procent van wat je onthoudt van zo'n tv-debat is beeld, niet de inhoud."
Kiezers kijken ook naar eventuele samenwerkingen, zegt Rekker. "Wie wil met wie samenwerken? Dat speelt voor veel kiezers een belangrijke rol en in een debat zitten daar soms aanwijzingen over."
2. De vastberaden kiezer
En hoe zit het met kiezers die hun keuze allang hebben gemaakt? Zo'n 40 procent van de kiezers weet voor het begin van de campagne al zeker op welke partij ze gaan stemmen, zegt Rekker. "Zij zullen vooral een bevestiging zien van hun eigen standpunten."
Die kiezers willen vooral zien dat 'hun' leider inderdaad competent is, zegt Walter. En dat hij of zij de standpunten heeft waarvan de kiezer al denkt dat hij of zij die heeft. "Ze zijn niet op zoek naar nieuwe informatie. Mensen die al een bepaald idee hebben, selecteren vaak informatie zodanig dat ze zien wat ze willen zien."
Rekker: "Er worden weleens polls gehouden: wie is volgens u de winnaar van het debat? Je zult altijd zien dat een VVD-kiezer op Rutte stemt en een PvdA-kiezer op Ploumen." Vaste kiezers kijken door een bril, zegt hij. "Ze zijn selectief in waar ze op letten en wat ze onthouden. Als jij een VVD-kiezer bent, zul je extra opletten als Rutte een prachtige oneliner maakt. En die zul je het meest onthouden: wat had Rutte toch een sterk punt."
Hoe groot de kans is dat mensen die al zeker zijn van hun zaak iets anders gaan stemmen door een debat? "Die kans is relatief klein", zegt Walter.
3. Jongeren die voor het eerst gaat stemmen
Voor jongeren is alles nieuw, zegt Rekker, die zich specialiseerde in het stemgedrag van jongeren. "Dat debatten informatief zijn, geldt voor hen in bijzondere mate. Ze gaan voor het eerst hun stem bepalen, hebben minder duidelijke voorkeuren, weten minder over politiek. Zo'n debat is voor hen een manier om voor het eerst te kijken wie de partijen zijn en waar ze voor staan."
Ouderen stemmen vaak op een partij waar ze al jaren op stemmen, zegt hij. Jongeren daarentegen twijfelen vaak nog. "Zo'n eerste campagne is echt heel belangrijk. Je ziet soms nog steeds terug welke partij het goed deed toen mensen 18 waren omdat ze er altijd op zijn blijven stemmen."
En ook bij jongeren speelt beeldvorming een rol, zegt Walter. Los van politiek actieve jongeren, hebben zij een minder vaststaand beeld. "Ze kunnen dus een beeld vormen van de lijsttrekkers en partijen. Zij hebben nog geen vast stempatroon opgebouwd, dat moet nog gebeuren. In theorie valt daar dus veel te winnen."
4. De kiezer wiens favoriete partij niet meedoet aan het debat
Stel nu dat je enthousiast bent over een partij die niet meedoet aan dit verkiezingsdebat. Wat kun je er dan nog uithalen? Als je twijfelt tussen een partij die wel meedoet en een partij die niet meedoet, kun je eraan herinnerd worden waarom je eventueel toch wilt stemmen op de partij die wel meedoet, zegt Rekker. "Dan leer je iets over één van de partijen, en je leert wat de centrale thema's zijn."
En als je al zeker weet dat je op een partij gaat stemmen die niet meedoet? "Dan ga je je waarschijnlijk alleen maar boos maken dat jouw partij niet meedoet. Dan kun je kijken om er boos over te Twitteren", lacht hij grappend.
Die kiezer kan juist bevestiging krijgen, zegt directeur van het Nederlands Debat Instituut Roderik van Grieken. "Als het goed is, word je bevestigd in waarom je niet op de deelnemende partijen stemt."
Een voorbeeld: stel dat je VOLT stemt omdat je pro Europees bent. "Dan denk je bij het kijken: het is maar goed dat ik VOLT stem want de toekomst ligt in Europa en Europa is onderbelicht in het debat", zegt Van Grieken. "Als je BIJ1 wilt stemmen denk je: er stond inderdaad niemand van kleur, dat is een groep die niet is vertegenwoordigd. En als je op Forum voor Democratie wilt stemmen krijg je bevestigd: deze partijen nemen corona veel te serieus."
