Afgelopen week vroor het 15 graden, komend weekend kan het lenteachtig aanvoelen. Wat heeft dit bizarre weer voor invloed op eikenprocessierupsen, vlinders, wespen en lieveheersbeestjes? Hebben ze de kou overleefd en komen ze nu niet veel te vroeg uit hun winterslaap?
In de koelkast van entomoloog Aglaia Bouma liggen in plastic bakjes twee wespenkoninginnen te slapen. "Ze werden te vroeg wakker en vlogen door de woonkamer."
Het was te koud voor de koninginnen om ze vanuit een warme kamer in de vrieskou te zetten. "Daarom heb ik ze in een potje gedaan. Door ze af te laten koelen bij 5 graden zijn ze weer gaan slapen. Met hun voorpootjes rond hun antennes. Over een paar maanden, op een mooie dag in april, laat ik ze weer vrij en kunnen ze een nieuw nest maken."
Vlinders in de koelkast
Dat insecten te vroeg wakker worden uit hun winterslaap gebeurt, maar het merendeel heeft de sensors wel goed staan en wacht nog even.
Zoals de vele dagpauwogen, één van de vlindersoorten die als volwassen insecten de winter overleven. Ze hangen nu doodstil in schuurtjes en kelders. Ze zijn in diapauze, zoals dat heet, en verstarren om te overleven.
Om verstard te blijven, moet het koud zijn. "Mensen wilden hun verwarming in de schuur aanzetten om bevroren leidingen te voorkomen. Dan wordt de winterslaap verstoord. Ik heb ze als tip gegeven om de vlinders ook met een tissue in een potje met gaatjes in de koelkast te zetten tot een mooie lentedag."
Natuurlijke antivries
De meeste insecten overleven de vrieskou van afgelopen week door een natuurlijke antivries aan te maken, een vloeibare substantie waardoor ze niet door de kou omkomen. Het is van de insectsoort afhankelijk hoe dit gaat.
Insecten die een metamorfose ondergaan, kunnen de kou overleven als ei, larve of pop, of als volwassen insect. Per soort verschilt het in welk stadium ze overleven.
Eikenprocessierups
De eikenprocessierups ligt al vanaf het najaar in het ei te wachten tot de temperatuur aangenaam genoeg is om naar buiten te gaan. "Door de antivries in hun lichaam hebben ze de koude temperaturen van afgelopen week prima overleefd", legt entomoloog Henk Vlug uit.
Ze zullen komend weekend niet meteen denken dat het lente wordt. "De insecten letten niet alleen op de temperatuur, maar ook op de lichthoeveelheid en daglengte. Hoewel het warmer wordt, is er nog niet genoeg daglengte om uit hun ei te komen."
Toename eikenprocessierups: dit is waarom
Insecten hebben vocht nodig
Veel mensen maakten zich afgelopen week zorgen om de kou, maar volgens Vlug is vocht veel belangrijker om te overleven. "Tegen kou kunnen insecten in Noordwest-Europa wel. Maar tegen langdurige droge vorst zonder sneeuwdek niet, dan drogen ze uit."
Stel dat de vorstperiode langer zou aanhouden, dan waren bijvoorbeeld de emelten, de larven van de langpootmug, doodgegaan. "Ze zitten net onder de graszode en vriezen mee in. Maar als de bovengrond uitdroogt, dan drogen die beesten ook uit. Dat is in het verleden een paar keer gebeurd, maar dat is nu niet het geval. De ondergrond is nog nat genoeg."
Tropische insecten
Alle insecten van tropische of subtropische herkomst, zoals de tijgermug, overleven de strenge winters in ons land niet. Dat wil zeggen: buiten in de natuur. "Maar veel muggen komen in potplanten die water vasthouden of in autobanden die verwerkt worden tot invulkorrels voor kunstgras."
De muggen kunnen niet tegen vorst, tenzij ze beschermd zitten in zo'n band. Of als ze in een loods, schuur of kas de winter doorbrengen. "Daar kunnen ze zich uitstekend handhaven."
Lieveheersbeestje
Een Aziatische soort die het in de kou ook niet goed trekt: de Aziatische lieveheersbeestjes. Bouma: "Die overwinteren als volwassenen en kun je vinden in huis. Soms zitten er tientallen tegen de muur geplakt. Ze doen niks, ze wandelen vanzelf naar buiten als het voorjaar wordt."
Ons eigen zevenstippelige lieveheersbeestje en andere inheemse soorten overwinteren wel gewoon op een beschut plekje tussen de blaadjes. Die kun je daar gewoon laten zitten.
