Het aantal minderjarigen dat is veroordeeld voor moord, doodslag of een poging daartoe is in vier jaar tijd bijna verdubbeld. Dit blijkt uit cijfers van alle rechtbanken in Nederland, die RTL Nieuws heeft opgevraagd. Kinderrechters, reclasseringsmedewerkers en deskundigen reageren geschrokken.
In een interview met RTL Nieuws trekt kinderrechter Susanne Tempel aan de bel. "Ik vind dit ontzettend zorgelijk. De eerste jaren dat ik kinderrechter was, kon ik de zaken waar dit speelde op één hand tellen. De laatste tijd zie ik het helaas steeds vaker."
Landelijke stijging
Na een jarenlange afname is nu voor het eerst een duidelijke stijging te zien. Zo ging het in 2016 nog om 26 minderjarigen die werden veroordeeld voor moord, doodslag of een poging daartoe. Dat is nu bijna verdubbeld, naar 49 in 2019. Dit jaar ging het om 46 kinderen van 12 tot en met 17 jaar, de aantallen van december zitten hier nog niet bij.
Toelichting
Voor dit onderzoek legden we informatie van de Raad voor de rechtspraak, het CBS en de Raad voor de Kinderbescherming naast elkaar. Uit de data blijkt in alle onderdelen van de strafrechtketen een toename van het aantal minderjarigen dat voor deze zware levensdelicten in beeld komt.
Het gaat om zowel incidenten waarbij wapens worden gebruikt als die met zwaar fysiek geweld, zoals in november vorig jaar in Gorinchem. Drie 16-jarige jongens werkten toen meerdere andere minderjarigen tegen de grond. De daders trapten vervolgens in op de hoofden van de slachtoffers. Beelden daarvan werden verspreid op internet. Twee van de drie daders zijn veroordeeld voor poging tot doodslag.
Een andere bekende zaak was die van de fatale steekpartij in Drachten in december vorig jaar. Een 15-jarige dader stak tijdens een vechtpartij een leeftijdsgenoot met een mes in de borst, die later aan zijn verwondingen overleed. De rechtbank oordeelde dat er sprake was van doodslag.
Afname criminaliteit, toename ernst
De stijging is opmerkelijk, omdat criminaliteit onder jongeren in het algemeen juist afneemt. Het aantal veroordelingen voor diefstal en mishandeling is juist minder geworden. Tempel: "De groep minderjarigen die een delict plegen neemt af, maar het lijkt er dan op dat de delicten die gepleegd worden in ernst aan het toenemen zijn." Kijk hieronder het interview met kinderrechter Susanne.
Kinderrechter Susanne: 'Jongeren gebruiken mes steeds vaker'
De zorgen worden gedeeld door de Raad voor de Kinderbescherming, criminologen en jeugdreclasseringsmedewerkers. Ook door Jeroen Huijsmans, die al meer dan 30 jaar werkzaam is als jeugdreclasseerder in Brabant: "Vroeger waren het veel meer vermogensdelicten: strafbare feiten gericht op het verkrijgen van geld. Nu is vooral het geweld belangrijk."
First offenders
Opvallend is ook de toename van minderjarigen die nog geen strafblad hebben, de zogeheten 'first offenders', die als eerste delict de zwaarst mogelijke misdaad begaan.
"Wat je vooral vroeger zag, is dat je jongeren ziet die een 'carrière' maken in de criminaliteit", zegt Huijsmans. Dat beeld is volgens hem nu anders. De experimenteerfase lijkt te worden overgeslagen. "Die first offenders die doen dat gelijk. Meteen zo'n ernstig feit."
Uit een rondgang van onze onderzoeksredactie langs jeugdreclasseringsinstellingen in Nederland blijkt dat dit beeld op meerdere plaatsen wordt herkend.
Wegbezuinigd
Als belangrijke oorzaak voor de stijging wordt gewezen naar de bezuinigingen op de jeugdzorg. "We zien al jarenlang een afname van jeugdzorg en jongerenwerk", zegt criminoloog Jasper van der Kemp. "Dat maakt dat je meer jongeren krijgt die met meer problematiek rondlopen en dat dus de kans op incidenten groter wordt."
Als jongeren eenmaal veroordeeld zijn voor moord of doodslag, ziet kinderrechter Tempel nog een probleem: door lange wachtlijsten en gebrek aan aanbod is niet altijd de juist hulp beschikbaar.
Niet de juiste behandeling
Nu kan het voorkomen dat er wachtlijsten zijn van een half jaar. "Of nog erger", zegt Tempel, "er is eigenlijk behandeling A nodig, maar dan is die niet meer beschikbaar, of de wachtlijst daarvoor is zo lang, dan we kiezen in dit geval maar voor behandeling B. Terwijl eigenlijk behandeling A het beste zou zijn."
Dezelfde frustraties leven ook bij de advocaten die deze jongeren bijstaan. Cindy Koole, voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Jeugdrechtadvocaten: "Het frustreert ons enorm dat wij in een strafzaak niet voor de juiste behandeling voor onze cliënten kunnen pleiten, omdat het aanbod simpelweg niet goed voorhanden is."
Gevaar op herhaling
Een goede behandeling is volgens kinderrechter Tempel juist bij jongeren van groot belang. "Hoe jonger je bent, hoe meer je je kunt ontwikkelen de goede kant op." Tempel trok al eerder aan de bel over de wachtlijsten, maar het probleem is nog niet opgelost.
Het gevaar is volgens jeugdreclasseerder Huijsmans dat je de jongeren, wegens een gebrek aan behandeling, niet op het juiste pad krijgt. "Mijn grootste opdracht is herhaling van strafbaar gedrag tegengaan. Als we niet behandelen, zal de kans op herhaling hoog blijven. En dat moeten we niet hebben."
Reactie politie
In een schriftelijke reactie benadrukt de politie dat het bij jeugdcriminaliteit gaat om een zeer beperkt deel van de jongeren. “Uiteraard is elk incident er natuurlijk één te veel. En ja, er is na jaren van daling in 2019 voor het eerst een lichte stijging te zien van ernstige geweldsdelicten als (poging tot) moord en doodslag. Je hebt het over 49 veroordelingen in 2019, dit is gelijk aan het niveau van 2012. Het is voor de politie niet goed te achterhalen waardoor de cijfers nu weer licht gestegen zijn."
Reactie ministerie
In een reactie schrijft minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker: "Deze stijging is voor mij niet nieuw, maar baart mij uiteraard zorgen. Dit vergt een aanpak waarin straffen en voorkomen allebei een belangrijke rol spelen. Deze aanpak richt zich onder andere op betere aansluiting bij de ernst van het delict en snellere reactie op strafbare feiten en overtreding van voorwaarden."
De minister herkent de problematiek van wachttijden in de jeugdhulp, zoals de jeugdpsychiatrie. "Staatssecretaris Blokhuis en ik voeren sinds een jaar indringende en constructieve gesprekken met verantwoordelijke organisaties als de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Branches Gespecialiseerde Zorg voor Jeugd (BGZJ) en Jeugdzorg Nederland."
"Tot slot ben ik van mening", schrijft de minister, "dat de verantwoordelijkheid van ouders niet ophoudt als hun kind strafbare feiten pleegt. Daarom laat ik verkennen wat de ervaringen zijn met een Brits model waarin ouders beter kunnen worden aangesproken op de verantwoordelijkheid voor het gedrag van hun kinderen. Daarbij gaat het om het opleggen aan de ouders van een boete en/of schadevergoeding, de maatregel van vrijwillige dan wel door de rechter opgelegde opvoedingsondersteuning."
