Het ministerie van Volksgezondheid en het RIVM dachten begin februari nog dat het coronavirus minder dodelijk zou zijn dan de griep. Dit blijkt uit documenten die het ministerie van Justitie en Veiligheid gisteren heeft vrijgegeven. Inmiddels is duidelijk dat corona veel dodelijker is. Ook blijkt uit de stukken dat in maart serieus is gedacht om te streven naar groepsimmuniteit.
Het gaat om stukken van de ICCb, de Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing. Dat is het overleg van topambtenaren van ministeries, ter voorbereiding op de ministeriële crisiscommissie. De documenten zijn vrijgegeven na verzoeken van verschillende media, waaronder RTL Nieuws.
Mortaliteit
Op 26 februari staat in een interne presentatie: "Mortaliteit van griep is hoger dan die van corona virus-infectie." In de 'duiding' schrijven ambtenaren ook dat 'beperkte kennis' beschikbaar is over het nieuwe virus en dat dit zorgt voor 'grotere onrust rondom corona', zo staat in een toelichting voor de commissie van topambtenaren. Ze vinden het lastig om in te schatten wat het meest realistische scenario is.
Aan het einde van die maand gaan de topambtenaren ervan uit dat het grootste risico niet een hoog sterftecijfer is, maar de grote druk op de zorg als veel mensen tegelijk ziek worden, in combinatie met 'maatschappelijke onrust': "Er kan gedacht worden aan een tekort aan medisch personeel, uitval van leraren of cruciale bedrijfsprocessen en hamstergedrag of ziekteverzuim als gevolg van het virus."
Geen paniek zaaien
Al eerder bleek uit een reconstructie van RTL Nieuws dat het kabinet wachtte met de crisisaanpak tot het eerste besmettingsgeval in ons land was geconstateerd. De sfeer was tot begin maart in politiek Den Haag soms lacherig en het kabinet wilde geen paniek zaaien over het virus. Experts en het kabinet wilden uitstralen dat alles in Nederland onder controle was – op basis van onjuiste en achterhaalde inschattingen van het RIVM. Het communicatieadvies luidde in die periode: 'Intensiveren zonder alarmeren'.
Opvallend is een afspraak eind februari om mondkapjes voor niet-hulpverleners te ontraden, vanwege de schaarste. "Conform eerdere ICCb-afspraak: mondkapjes alleen effectief voor hulpverleners in de zorg. Dit ook in communicatieboodschap mee uit te dragen, vanwege de run op deze middelen." Lang is door het RIVM ontkend dat schaarste een rol speelde bij het advies over het gebruik van mondmaskers, bijvoorbeeld in de ouderenzorg.
Dagelijkse update
Wil jij iedere middag een selectie van het belangrijkste nieuws en de opvallendste verhalen in je mail? Meld je dan nu aan voor de dagelijkse update.
Uit de stukken blijkt dat de politie dan zelf al een groot aantal mondkapjes heeft aangeschaft. Uit allerlei instellingen in de zorg komen dan al signalen binnen bij de ministeries over 'schaarste in persoonlijke beschermingsmiddelen': "Dit speelt reeds."
Groepsimmuniteit: 'uitrazen'
Terwijl ambtenaren zich voorbereiden op de mogelijke komst van een pandemie, worden het gedrag en het sentiment van de bevolking scherp in de gaten gehouden. Er wordt gesproken over 'maatschappelijke zorgen' en het 'risico van een beeld van gebrek aan initiatief vanuit de overheid'. Als mogelijk groot risico wordt gezien dat het vertrouwen van de bevolking in de overheid en in het RIVM afbrokkelen, ook omdat Nederland terughoudender is in de aanpak dan andere landen.
Eind februari legt het RIVM zeven vertrouwelijke scenario’s op tafel, die nog steeds geheim zijn. De ICCB besluit drie scenario’s uit te werken, waaronder de mogelijkheid dat er echt een pandemie komt. Half maart kijken ze naar drie opties: niets doen ('uitrazen'), 'gecontroleerd uitrazen' en een 'gecontroleerde lockdown'.
Het gecontroleerd uitrazen lijkt op het streven naar 'groepsimmuniteit' , waar premier Rutte het in een tv-toespraak over had en waar hij later publiekelijk op moest terugkomen. Uit de stukken blijkt dat experts intern dan al stellen dat immuniteit in China nog niet is gelukt en dat het volgens experts waarschijnlijk is dat het virus ‘weer opkomt’.
'Nadeel' lockdown
Maar het lijkt wel de weg die de overheid kiest. Want op dat moment voelen de topambtenaren nog weinig voor de gecontroleerde lockdown, die wordt samengevat als: openbaar vervoer stilleggen, grenzen dicht. "Nadeel: als je stopt met lockdown, moet je weer opnieuw beginnen met maatregelen. Hiermee bouw je als samenleving ook geen immuniteit op."
Het zijn de weken waarin eerst het geen handenschudden en het ‘blijf thuis’ worden gepropageerd. Achteraf zal blijken dat het virus dan al op grote schaal rondwaart, en dat de strategie van beheersing al vanaf de eerste dag achterhaald was. Op 23 maart zal de 'intelligente lockdown' door premier Rutte worden afgekondigd.
