Vrouwen die niet geschikt zijn om voor een kind te zorgen, zouden gedwongen moeten worden tot anticonceptie. Dat vindt een groep deskundigen onder leiding van oud-kinderrechter Cees de Groot. De groep denkt onder anderen aan vrouwen die zich schuldig hebben gemaakt aan kindermishandeling.
De deskundigen presenteerden vandaag een conceptwetsvoorstel waar dit in staat. Het voorstel is omstreden, want ieder mens heeft het grondrecht om zich voort te planten.
Belang van het kind
Maar volgens De Groot wordt het belang van een toekomstig kind daarbij volstrekt genegeerd. "Als een baby bijvoorbeeld verslaafd wordt geboren, dan moet het kind dat maar ondergaan. Het belang van zo'n kind kun je niet negeren."
Andere voorbeelden die de expertgroep noemt, zijn vrouwen die door een verstandelijke beperking of psychiatrische ziekte niet in staat zijn om een kind op te voeden of besmet zijn met hepatitis B of C of hiv en dat niet voldoende onder controle hebben met medicatie.
Rechter moet beslissen
"Dat betekent niet dat een vrouw die in een van deze categorieën valt, geen recht meer heeft op een kind", zegt De Groot. Volgens hem gaat het vooral om de vraag of een man of vrouw zelf in staat is om verantwoordelijkheid te nemen voor eventuele gevaren voor een toekomstig kind en dat goed kan overzien. Als iemand dat niet kan, dan hoopt de Groot dat er met zijn voorstel een mogelijkheid ontstaat om naar een rechter toe te stappen. Die rechter zal dan uiteindelijk een besluit moeten nemen. Verplichte anticonceptie zou dan bijvoorbeeld ook tijdelijk opgelegd kunnen worden.
Emeritus hoogleraar adoptie René Hoksbergen steunt het voorstel. "Kinderen kunnen zichzelf niet beschermen."
Hoksbergen vindt dat wij als samenleving verantwoordelijk zijn voor de gemeenschap. "Als vrouwen overduidelijk 100 procent ongeschikt zijn om een kind op te voeden, en er zelfs een kans bestaat dat het kind beschadigd ter wereld komt, dan mag je een kind dit niet aandoen."
Schrijnende situaties
Als oud-rechter heeft De Groot schrijnende situaties meegemaakt. Als voorbeeld noemt hij een schizofrene vrouw die als prostituee werkte. Zij wilde juist wel zwanger worden, omdat ze als zwangere vrouw meer geld zou kunnen vragen.
Of een vrouw van wie de kinderen steeds weer uit huis geplaatst moesten worden, omdat zij zelf niet in staat was om voor ze te zorgen. Zij zei: ik wil een kind, dus ik blijf net zolang doorgaan tot ik een kind heb dat ik wel mag verzorgen.
Intens droevig
"Eigenlijk is dat intens droevig. Deze vrouwen zijn niet in staat om hun situatie te overzien. En omdat ze dat niet zelf kunnen, zal een ander daar een oordeel over moeten vellen. In hun belang en dat van hun kind."
In 2017 kwam De Groot met een soortgelijk wetsvoorstel voor verplichte anticonceptie. Toen is er weinig met het voorstel gebeurd. Daarom wil hij het nu opnieuw onder de aandacht brengen.
Nu niet zwanger
In diezelfde periode begon de GGD na een succesvolle pilot in Brabant met het landelijke project 'Nu niet zwanger'. Dit project is erop gericht om met kwetsbare vrouwen in gesprek te gaan over hun kinderwens en het gebruik van anticonceptie.
De Groot: "We hebben afgewacht wat het effect van dat project zou zijn. Je ziet dat zo'n 70 procent van de mensen met wie gesproken wordt vrijwillig anticonceptie gaat gebruiken, maar 30 procent dus niet. Dat zijn de probleemgevallen." Voor die groep wil hij dat anticonceptie verplicht kan worden.
Carlo Leget, ethicus en voorzitter van de adviesraad van het Nu niet zwanger-project, spreekt de cijfers die De Groot noemt tegen. "Het klopt dat mensen in 70 procent van de gevallen al gekozen hebben voor anticonceptie, maar die overige 30 procent denkt er nog over na of met hen lopen er nog gesprekken."
Verkeerd gebruik van de pil
Het succes van het project laat volgens Leget zien dat een gesprek aangaan al een groot verschil kan maken. Hulpverleners durven er vaak niet over te beginnen, omdat ze het onderwerp te privé vinden, maar uit gesprekken blijkt dat mensen vaak simpelweg niet de juiste informatie hebben.
"Er was bijvoorbeeld een stel met een licht verstandelijke beperking, waarvan de man de pil slikte. Ze dachten dat hij die moest nemen, omdat hij het zaad levert. Of een vrouw die de pil onder haar vriendinnen uitdeelde, zodat ze allemaal niet zwanger konden worden."
Leget: "Ik begrijp heel goed dat mensen zeggen: we willen leed voorkomen. Dat proberen wij ook." Toch is het wetsvoorstel volgens hem niet de oplossing. "Ik schrik van zo'n voorstel. Met zo'n wet ga je een hoop grenzen over. Ik vind dat echt een stap te ver."
Waardigheid van mensen
Het kost tijd en geld om deze gesprekken te voeren. "De weg van ons project is misschien lastiger, maar je houdt op deze manier wel de waardigheid van mensen overeind. Je probeert hun keuzevrijheid serieus te nemen en ze te helpen bij met het maken van een afweging."
Natuurlijk blijven er situaties waarin hulpverleners met de rug tegen de muur staan en gesprekken niet meer helpen. Maar zelfs dan is Leget nog steeds niet voor verplichte anticonceptie. "Zodra je iets gaat vastleggen in een wet, ontstaat er een nieuwe normaliteit. Dat moeten we niet willen. Laten we vooral blijven zoeken naar andere oplossingen, zodat we de autonomie en de integriteit van onze kwetsbare medemens overeind houden."
Volgens Leget valt er ook nog genoeg te winnen met het project Nu niet zwanger. Nog lang niet de helft van de gemeenten doet eraan mee.
Gaat niet om cijfers
Maar ook als het uiteindelijk maar om een enkel kind gaat, vindt initiatiefnemer Cees de Groot zijn voorstel de moeite waard. "Het hangt niet af van cijfers. Het zijn ernstige situaties en daarmee doe je geen recht aan die kinderen, ook al zouden het er maar een paar zijn."
Hij hoopt dat partijen in de Tweede Kamer zijn wetsvoorstel gebruiken om een 'principieel debat' te voeren over de vraag of verplichte anticonceptie nu wel of niet in strijd is met de mensenrechten.
