Krijgt de langstzittende gevangene van Nederland na 32 jaar toch gratie?

Deze keer hoopt Loi Wah C. dat het anders loopt, omdat hij nu de steun heeft van de rechtbank in Den Haag. Deze oordeelde op 25 mei dat het 'inhumaan' is om hem nog langer vast te houden, omdat er na 32 jaar geen reden meer is om hem achter gesloten deuren te houden. Toch is het niet de rechter, maar de minister die vandaag beslist of C. gratie krijgt. De rechtbank adviseert alleen.

Gruwelijke roofmoord

Het is de vraag of minister Sander Dekker een man wil vrijlaten die in 1987 betrokken was bij een gruwelijke roofmoord in Rotterdam. Hierbij werden de eigenaar van een restaurant, zijn vrouw en hun vijfjarige dochter en baby in koele bloede doodgestoken. De slachtoffers bleken flink toegetakeld te zijn.

Niet lang na het misdrijf werd Loi Wah C. opgepakt en in 1989 werd hij veroordeeld tot levenslang voor betrokkenheid bij de moorden. Zelf heeft hij altijd ontkend schuldig te zijn aan de moorden. Inmiddels zit hij meer dan 32 jaar in de gevangenis.

C. is 62 jaar en de langstzittende gevangene van Nederland. De enige die nog langer gestraft is, is Cevdet Yilmaz (beter bekend als Ted de Turk), maar hij woont met toezicht buiten de gevangenis.

Humane straf

Veel mensen denken dat je in Nederland niet levenslang vast kunt zitten, maar dit is wel degelijk zo. Wel krijgen mensen na 25 jaar de kans om vrij te komen via een gratieverzoek. Die mogelijkheid was er jarenlang niet, maar in 2013 werd geoordeeld dat ons beleid in strijd is met het Europees Verdrag van de rechten van de mens.

Daarin staat dat er bij een humane straf altijd zicht moet zijn op vrijlating. Al vijf keer probeerde Loi Wah C. op deze manier vrij te komen, maar de minister heeft dit elke keer afgehouden.

Daardoor heeft zijn advocaat er een hard hoofd in dat het deze keer wel gaat lukken. "Juridisch staat mijn cliënt in zijn recht en moet hij gratie krijgen, maar ik zie het deze minister niet doen", zegt advocaat Mathieu van Linde. "Het is politiek en dat is de ellende, de gratiebeslissing ligt bij de politiek en niet bij de rechter."

Zo werkt een levenslange gevangenisstraf

"De voorzieningenrechter kan alleen zeggen: minister, u moet opnieuw een besluit nemen met een andere motivering", gaat Van Linde verder. "Maar dat werkt een beetje als een trechter. De minister moet steeds een nieuwe motivering verzinnen, maar er zijn steeds minder argumenten over."

Dat klinkt bijna als een spel, maar Van Linde vindt het een heel serieuze zaak. "Het is ernstig dat de staat grondrechten schendt. Dat een detentie wordt voortgezet, omdat de minister hem niet wenst te beëindigen. Terwijl de rechter zegt dat die onrechtmatig is, omdat het in strijd is met het Europees recht."

Nauwelijks meer gratie

Volgens strafrechtexpert Joost Verbaan van de Erasmus University Rotterdam komt het nog nauwelijks voor dat er gratie wordt verleend in Nederland. "De mogelijkheid tot verlenen van gratie was vroeger voorbehouden aan de koning, maar dat is nu bij de minister gelegd. Nu blijkt dat we het helemaal niet meer doen", zegt hij.

"Dat hangt ook samen met het feit dat je minister bent en dat je verkiezingen wilt winnen. Het vrijlaten van iemand die hele erge dingen heeft gedaan, maakt je niet heel populair."

Er is wel een adviescommissie ingesteld om het besluit deels weg te halen bij de minister, maar uiteindelijk mag hij of zij beslissen. Toch vraagt Verbaan zich af of dit wel houdbaar is, als een minister nooit gratie verleent. In veel andere landen is het zo dat er na een aantal jaar gevangenschap periodiek, bijvoorbeeld om de vijf jaar, wordt getoetst of iemand mag vrijkomen.

"Wij hebben geen periodieke toetsing, want we hebben de gratiewet. Maar als de laatste keer dat het werd toegepast 1986 is, dan wordt het een dooie letter." Volgens Verbaan wordt het systeem dat we nu hebben dan lastig vol te houden. "Oftewel: als je wilt dat de constructie stand blijft houden, dan is het handig als je af en toe ook gratie verleent."

Terugkeren in de samenleving

Uiteindelijk draait een gevangenisstraf om twee dingen, zegt Verbaan: wraak en iemand voorbereiden op terugkeer in de samenleving. "Levenslange celstraf verhoudt zich slecht tot die regeling", zegt hij. Het is de vraag of er nog een strafrechtelijk doel wordt gediend met een straf.

"Gratieverzoeken doen, staat vrij. Dat kun je ongelimiteerd herhalen, maar het wordt wel steeds krachtiger", zegt Verbaan. "Naarmate iemand langer zit, heeft iemand meer gronden om aan te tonen dat de straf geen doel meer dient. Loi Wah C is nu 62 en dan moet je je als samenleving afvragen of iemand genoeg straf heeft gehad."