Twee terroristen drongen vijf jaar geleden de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo binnen. Ze schoten daar twaalf mensen dood. Hoe kijken politiek cartoonisten in Nederland terug op deze gebeurtenis?
Cartoonist Tjeerd Royaards, die voor NRC en internationale media tekent, vindt de situatie voor cartoonisten sinds de aanslagen op Charlie Hebdo slechter geworden. "Ten eerste is het nog steeds zo dat als je als cartoonist kritiek hebt op de islam, geweld de realistische consequentie is. En over de bredere linie gaat de Press Freedom Index [waarin landen genummerd worden op basis van persvrijheid, red.] al jaren achteruit."
'Geen keerpunt'
De aanslag op Charlie Hebdo was volgens Royaards dus geen keerpunt, integendeel. "Er zijn alleen maar meer mensen aan de macht gekomen die de media geen warm hart toedragen."
Tjeerd Royaards: 'De cartoonist staat er 5 jaar na Charlie Hebdo weer alleen voor'
Zijn collega Jos Collignon, politiek cartoonist bij de Volkskrant, heeft niet het idee dat de aanslagen iets hebben veranderd aan zijn werk. "Het dreigingsniveau is juist afgenomen. We hebben al een tijdlang geen last meer van dreigingen met aanslagen. Wat ik teken is niet meer zo’n punt. Je kunt overal grappen over maken, maar je moet de goede ingang vinden."
Onvermoeibaar spotten
Collignon, die deels in Frankrijk woont, kent Charlie Hebdo goed. "Het is een anarchistisch blaadje met grappen over van alles en nog wat. Het gaat om onvermoeibaar spotten met alles wat anderen heilig vinden. Dat is heerlijk om te doen, het houdt je fris en vrolijk in je hoofd."
Cartoonist Cortés, bekend van zijn werk voor GeenStijl, vindt dat de situatie sinds 2015 is verslechterd. "Mensen spraken hun solidariteit uit, maar in de praktijk blijft er helemaal niets van over."
Hij stelt dat cartoonisten tegenwoordig wel tien keer nadenken voordat ze een cartoon publiceren waarin kritiek wordt geuit op de islam. "Vroeger zei men over bepaalde cartoons: ik vind het smakeloos en zal het zelf nooit maken, maar niemand mag ze verbieden. Dat mis ik in het huidige tijdperk."
Overgevoeligheid
Die verandering wijt hij aan 'de overgevoeligheid van religieuze mensen, in dit geval een gedeelte van de moslims'. "Emoties in plaats van grondwetten zijn leidend geworden."
De cartoonist had gehoopt dat kranten na de aanslag op Charlie Hebdo massaal de Mohammedspotprenten hadden afgedrukt. "Grote media, ook RTL Nieuws, hadden dat moeten doen. Dan laat je als samenleving zien waar je voor staat."
In 2018 legde president Macron kransen bij het pand van Charlie Hebdo
Ook Royaards heeft zich sinds toen nog niet aan de profeet gewaagd. "De essentie van mijn werk is dat ik tegen zoveel mogelijk heilige huisjes aantrap. Als de enige manier waarop ik een punt kan maken is door Mohammed te tekenen, dan doe ik dat. Maar de realiteit is wel dat iedere tekenaar zich drie keer achter de oren krabt, want de consequenties kunnen heftig zijn."
Hetzelfde geldt voor Cortés. "Als ik het zou doen, wil ik het creatief aanpakken en moet er aanleiding voor zijn. Het moet niet te veilig maar ook niet te schreeuwerig. Ik wil eigenlijk altijd 10 procent over het randje zitten."
Horde boze Twitteraars
Royaards merkt dat er in Nederland steeds minder ruimte voor scherpe satire lijkt te zijn. "Als je een mening hebt, krijg je op sociale media een horde boze Twitteraars achter je aan. Daardoor wordt het werk lastiger. Ik ben cartoonist geworden om mensen aan het denken te zetten. Als ik me te veel laat leiden door hoe mensen reageren, kan ik beter wat anders gaan doen. Maar het heeft natuurlijk wel impact."
Bij de aanslag op Charlie Hebdo in 2015 kwam ook Cabu om het leven, volgens Collignon de allerbeste cartoonist. "Hij was de grote ster. Ik hoop van harte dat Charlie Hebdo een aardige som geld heeft overgehouden aan de miljoenentoeloop qua abonnees destijds, dan kunnen we nog een tijdlang plezier van ze hebben."
Aanslag op Charlie Hebdo
Op 7 januari 2015 drongen twee broers de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo binnen. Ze schoten twaalf mensen dood, onder wie acht cartoonisten. Daarna sloegen ze op de vlucht. Uiteindelijk verscholen ze zich in een drukkerij buiten Parijs. Ze werden gedood door agenten.
Een dag na de aanslag op Charlie Hebdo werd een agent doodgeschoten. De schutter gijzelde daarna mensen in een joodse supermarkt in Parijs. Vier mensen kwamen daarbij om het leven. De dader werd doodgeschoten door de politie.
De aanslag op Charlie Hebdo leidde internationaal tot veel verontwaardiging. Het blad kreeg na de aanslag ruim 4 miljoen euro aan giften. Zo'n 36.000 mensen uit 84 landen deden een schenking.
De verdachten waren bekenden van de inlichtingendiensten. Een van hen zat achttien maanden in de cel, omdat hij drie jaar eerder strijders had geronseld voor de jihad tegen de Amerikanen in Irak. Zelf had hij daar ook aan willen meedoen, maar hij werd op de luchthaven opgepakt toen hij wilde afreizen naar Irak.
