We waren er vrij zeker van in 2004: in 2020 hebben onze kinderen minder klassikaal les. Leerlingen, zo dacht bijna 80 procent van de Nederlanders, zouden vooral individueel en zelfstandig gaan leren, met behulp van ICT. Wat is er van die voorspelling uitgekomen?
Hoe dachten we in 2004 over 2020?
In 2004 vroeg het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) aan een representatieve groep Nederlanders hoe zij keken naar Nederland in 2020. Hoe zou het dan gesteld zijn met Nederland op het gebied van veiligheid, politiek, integratie, onderwijs en zorg? Deze week kijkt RTL Nieuws wat er terecht is gekomen van de voorspellingen van toen.
Op sommige scholen is die verwachting inderdaad werkelijkheid geworden, maar op de meeste scholen is klassikaal onderwijs nog steeds de norm. Jan van Tartwijk, hoogleraar onderwijswetenschappen aan de Universiteit Utrecht: "Er zijn een aantal scholen die zich daar veel meer op toegelegd hebben, maar als je kijkt naar scholen in het algemeen, dan is klassikaal onderwijs nog steeds redelijk dominant."
Op 't Ravelijn, een middelbare school voor vmbo en mavo in Steenbergen, werd in 2008 wel het roer omgegooid. Alle leerlingen werden uitgerust met een laptop, inmiddels een tablet, en iedere leerling kreeg leertaken die in een digitale portal staan.
Eigen verantwoordelijkheid
"De motivatie van leerlingen daalde en dat hebben wij aangegrepen om het totaal anders te gaan doen", zegt directeur Huibert de Jonge van 't Ravelijn. "Het aanbieden van klassikaal onderwijs werkt best voor een deel van de leerlingen, maar andere leerlingen voelen zich totaal niet aangetrokken tot wat er op dat moment in de klas verteld wordt."
Leerlingen op de school kunnen daarom aan het begin van een les kiezen of ze uitleg willen van een docent, zelfstandig aan de slag willen, of in een groepje willen werken. "En dat werkt prima", zegt Esther de Graaf, loopbaancoördinator op de school. "Leerlingen willen niet altijd bij de hand genomen worden, al hebben ze zeker wel sturing nodig. Het motiveert ze dat ze eigen verantwoordelijkheid en vrijheid hebben, maar ook nog steeds om onze hulp kunnen vragen."
Betalen ouders meer voor onderwijs?
Meer dan 80 procent van de bevolking verwachtte in 2004 ook dat ouders in 2020 veel meer zelf zouden moeten gaan betalen voor het basis- en voortgezet onderwijs. Ook die voorspelling is niet uitgekomen. Het basisonderwijs en voortgezet onderwijs worden in Nederland volledig door de overheid betaald. Sinds 2008 zijn bovendien ook schoolboeken voor de middelbare school gratis, terwijl ouders daar in 2004 nog gemiddeld 455 euro aan kwijt waren.
De vrijwillige ouderbijdrage voor extra activiteiten is sinds 2004 gemiddeld genomen wel licht gestegen, al varieert die bijdrage enorm per school. Daarnaast zijn ouders ook nog geld kwijt aan schoolreisjes, excursies, leermiddelen en materialen (bijvoorbeeld een rekenmachine of gymkleding) en ICT-benodigdheden als een laptop of tablet. Met name op de middelbare school zijn die kosten gestegen. Toch zijn de totale kosten in het middelbaar onderwijs gedaald, voornamelijk doordat boeken gratis zijn geworden. In het basisonderwijs zijn de kosten weliswaar iets gestegen, maar ouders zijn niet véél meer gaan betalen.
Bron: Schoolkostenmonitor 2018/2019.
Lessen niet wezenlijk veranderd
Jelmer Evers, geschiedenisdocent op een middelbare school in Utrecht, bestuurslid bij de Algemene Onderwijsbond en auteur van boeken over onderwijs, denkt dat interactie tussen leerling en leraar nog steeds het belangrijkste is in het onderwijs. "Technologie hoort daarbij, om het mooier te maken, om bepaalde leerlingen te helpen, maar klassikaal onderwijs is nog altijd norm."
Evers stond in 2004 aan het begin van zijn loopbaan als docent, maar heeft zijn lessen niet wezenlijk zien veranderen: "Een les bestond toen ook al uit deels instructie en deels zelfstandig of samen met andere leerlingen aan opdrachten werken. Dat is nog steeds zo." Hij is wel meer technologie gaan gebruiken. "Ik kan kinderen nu online laten oefenen, ik ben video's gaan maken van lesmateriaal en informatie is veel toegankelijker geworden."
Experimenteren met kinderen
Volgens hoogleraar onderwijswetenschappen Jan van Tartwijk zijn er in Nederland sinds 2004 een aantal scholen die nieuwe concepten hebben neergezet, waar ouders en leerlingen enthousiast over zijn. Al waren er ook concepten, zoals de Steve Jobsscholen, in de volksmond iPadscholen genoemd, die geen succes werden. "Het is verstandig om dit soort ideeën eerst kleinschalig uit te proberen, voordat je het grootschalig invoert. Als je niet oppast, experimenteer je met kinderen, en daar moet je voorzichtig mee zijn."
'Kinderen moeten ook leren om samen te leven'
Op 't Ravelijn weten ze wel waarom hun vernieuwingen goed uitpakten. "Wij hebben een goede mix gevonden", zegt directeur de Jonge. "Het is niet alléén iPad, het is niet alléén zelfstandig werken. Het is gerichte begeleiding, samen met datgene wat leerlingen zelf inbrengen, dat leidt tot resultaat."
Leerlingen die hoofdzakelijk individueel en zelfstandig leren met behulp van ICT ziet Jelmer Evers ook in de toekomst niet gebeuren. "Het sociale aspect van klassikaal onderwijs is heel belangrijk. Kinderen moeten ook leren om samen te leven, samen te werken, te socialiseren."
