In een filiaal van supermarktketen Jumbo in Alphen aan den Rijn hangen tientallen camera's die de gezichten van alle klanten scannen. Is iemand in het verleden weleens betrapt op diefstal, dan wordt die zonder pardon de winkel uitgezet. Voor de veiligheid van medewerkers en andere klanten, zegt de winkeleigenaar, maar privacyorganisatie Bits of Freedom is niet enthousiast.
Gezichtsherkenning valt langzamerhand niet meer weg te denken uit onze samenleving: de politie zoekt ermee in databases, Schiphol experimenteert met paspoortcontroles en voetbalclubs houden zo hooligans buiten de deur. Het gebruik van de technologie door een winkel is relatief nieuw.
Intern alarm
De eigenaar van de supermarkt in Alphen aan den Rijn vertelde eerder aan Security.nl dat er een intern alarm afgaat, als een eerder betrapte dief de winkel binnenloopt. Op vragen van RTL Nieuws wil hij nu niet reageren.
"Ik zou me onprettiger voelen in een Jumbo waar allerlei camera's hangen die mij constant in de gaten houden, dan in een Jumbo waar iemand weleens een broodje jat", zegt privacywoordvoerster Lotte Houwing van Bits of Freedom. Die organisatie is tegen het gebruik van dergelijke technologie.
Biometrische gegevens
"Voor mij is de belangrijkste vraag: in wat voor samenleving willen we leven?", zegt Houwing. "Is dat een samenleving waar in allerlei situaties, op allerlei plekken, camera's hangen? Deze surveillancesystemen maken gebruik van biometrische gegevens. Het opslaan en verwerken van zulke gegevens brengt risico's met zich mee. Om gezichten te herkennen, zul je ze ergens moeten opslaan. Er bestaat dus een databank met allerlei gezichten en identiteiten daaraan gelinkt. Dat zijn heel persoonlijke gegevens waarvan je niet wil dat die op straat belanden. Je hebt maar één gezicht."
Gezichtsherkenningssoftware is dure software die goed onderhouden moet worden. Dat kost veel geld. "Ik kan me haast niet voorstellen dat de kosten opwegen tegen de kosten door diefstal", zegt Houwing.
Voor klanten van Jumbo - ook onschuldige klanten, die niets te verbergen hebben - is volstrekt onduidelijk bij wie deze gegevens terechtkomen. Zij hebben geen enkele controle over wat er met hun gegevens gebeurt, zegt Bits of Freedom. "De gezichten van klanten worden gereduceerd tot barcodes die bij binnenkomst worden gescand, je wilt niet dat die gegevens op straat komen te liggen, omdat een databank niet goed wordt beveiligd."
Verboden, tenzij
Het verwerken van biometrische gegevens is in beginsel verboden, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens. Het verbod is niet van toepassing als de verwerking 'noodzakelijk wordt geacht voor authenticatie of beveiligingsdoeleinden'.
"Er is dan een strenge toets nodig of het belang van het gebruik van biometrie in verhouding staat tot de inbreuk op de privacy. En of het gebruik van biometrische gegevens de beste manier is of dat er ook andere manieren zijn", zegt de autoriteit.
Of er een onderzoek naar de Jumbo in kwestie loopt, wil de autoriteit niet zeggen. "Wij kunnen niet zeggen naar welke organisaties wij onderzoeken hebben lopen, om verschillende redenen. Net zo min als dat wij kunnen zeggen of we klachten hebben ontvangen over bepaalde bedrijven."
Wildgroei aan gezichtsherkenningssoftware
CDA en D66 willen dat er een stop komt op de wildgroei aan gezichtsherkenningssoftware. De oppositiepartijen GroenLinks, SP en PvdA waren al langer kritisch, maar inmiddels willen ook het CDA en D66 dat de politiek zich meer met de achterliggende techniek gaat bemoeien.
"Gezichtsherkenning is een volgende stap in indringendheid waarbij mensen als een verzameling data worden gezien. Dat kan ten koste gaan van de menselijke waardigheid", zegt CDA-Kamerlid Chris van Dam. Kees Verhoeven van D66 wil dat de overheid met meer regelgeving en kaders komt. "Ik wil niet dat we ons over tien jaar realiseren dat er fouten zijn gemaakt, omdat niemand nadacht over de gevolgen."
Geen beleid van Jumbo
Het toepassen van gezichtsherkenning is geen beleid van Jumbo, zegt een woordvoerster. "Wij passen dit dan ook niet toe in onze filialen. Deze pilot is geïnitieerd door een Jumbo-ondernemer."
Volgens Jumbo heeft de ondernemer op eigen initiatief gehandeld 'om een zo veilig mogelijk winkelomgeving voor klanten en medewerkers te realiseren'.
Op de vraag hoe Jumbo tegenover het gebruik van gezichtsherkenning wil de woordvoerster niet zeggen. "Het is geen Jumbobeleid", is alles dat ze kwijt wil. Wel laat ze nog weten dat deze winkel in 2018 een prijs heeft gewonnen voor de veiligheidsmaatregelen. Die prijs werd uitgereikt door het ministerie van Justitie en Veiligheid en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid.
