Duizenden psychiatrische en verstandelijke beperkten overleden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Onder wie de 31-jarige Mien. Wat gebeurde er en waarom stierven zij? Een groot nationaal onderzoek moet daar nu antwoord op geven. "Eerherstel voor deze vergeten groep is nodig."
Mien Hofmann werd in 1913 geboren. Ze was een slim meisje, een gangmaker en fervent korfballer. Maar Mien werd ziek, ze had psychische klachten waardoor ze niet meer goed kon functioneren.
Ze werd opgenomen in de Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder.
Vermoord door de Duitsers?
Toen brak de oorlog uit. Mien overleed in 1945 in de instelling. Ze werd 31 jaar. Pas vijf maanden later werd haar familie op de hoogte gebracht van haar dood, weet Cecile aan de Stegge die samen met Marco Gietema in de geschiedenis van de psychiatrie dook.
Onderzoeker Aan de Stegge: "Miens vader is naar de instelling afgereisd om te horen wat er is gebeurd. Er werd hem verteld dat ze door de Duitsers is vermoord, 'samen met nog 200 andere patiënten'. Of dat daadwerkelijk is gebeurd? We weten het niet zeker we denken eerder aan een hongerdood, maar het is zaak dat wordt uitgesloten of er nog ergere dingen zijn gebeurd in Nederland."
Mysterie
Duizenden gehandicapten en psychiatrische patiënten overleefden de Tweede Wereldoorlog niet. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentaties (NIOD) is nu een grootschalig onderzoek gestart naar hun lot.
Hoe kwam het dat er zovelen stierven? Wat is er met hen gebeurd? Na 75 jaar van stilte hopen de onderzoekers nu duidelijkheid te krijgen over deze 'vergeten groep.'
Onderzoeker Aan de Stegge ziet dit als een beloning op haar werk verricht. Het onderzoek moet in 2022 af zijn.
Lichamelijk en verstandelijke beperkten omgebracht
In ons land zijn in de jaren 1940-1945 7500 psychiatrische patiënten méér gestorven dan in de 6 jaren daarvoor, zegt Aan de Stegge. Volgens de onderzoeker waren er in de oorlogsjaren in ons land zo'n 25.000 mensen met psychiatrische aandoeningen. Zij werden opgevangen in 39 klinieken.
"De Duitsers gaven niets om deze patiënten. Ze waren ook bang voor de besmettelijk zieke patiënten."
Uitbraken van ziektes
Veel klinieken werden ook door de Duitsers ingenomen, om te kunnen dienen als kazerne of als ziekenhuis voor eigen gewonden. "De patiënten werden dus weggestuurd en in andere instellingen opgevangen. Er ontstond overbevolking. Mensen zaten hutjemutje op elkaar."
Vooral na 1942 werd de situatie in de instellingen erbarmelijk. "Vanwege de overbevolking braken er allerlei ziektes uit. Veel mensen zijn aan tuberculose gestorven. Antibiotica was er niet, er was ook bijna geen eten meer. Mensen ‘stierven als sneeuw voor de zon’ zoals een overlevende mede-patiënt het later noteerde."
Vreselijke omstandigheden
Aan de Stegge vervolgt: "In een dagboek schreef een psychiater dat patiënten overal waar het maar kon, werden neergelegd. In bad, in kasten op de grond. De omstandigheden waren vreselijk. Mensen kregen doorligplekken en vreselijke bloedingen. Het personeel kon het niet meer aan. Ze zaten zonder zeep, wc-papier en medicatie."
Worsteling
Ook de 28-jarige Gerrit Abelman stierf in 1945 onder verdachte omstandigheden. Tijdens de oorlog werd Gerrit verliefd op de dochter van een kunstschilder. De ouders van Gerrits vriendin verboden de relatie omdat ze Gerrit ‘van te lage komaf’ vonden. Dit greep Gerrit zeer aan. Hij werd depressief en belandde in een kliniek.
In april 1945 stierf hij. Waaraan? Zijn broer kreeg te horen dat tbc de oorzaak was. "Maar die geloofde dat niet omdat Gerrit nooit de symptomen had van tbc. Ook zijn dood is nog altijd een raadsel."
Conny wil op 4 mei ook gehandicapten en psychiatrische patiënten herdenken
Eerherstel is nodig
Ook de stichting Vergeten Slachtoffers vindt het de hoogste tijd dat er eindelijk meer openheid komt over de zorg aan psychiatrische patiënten tijdens de oorlog. "Er is zoveel mis gegaan rondom mensen met een stoornis en beperking tijdens de oorlog. We moeten weten wat er precies is gebeurd", zegt voorzitter Armand Höppener.
"Eerherstel is nodig. Daarom is dit onderzoek heel belangrijk."
Tekorten in de zorg
Onderzoeker Aan de Stegge hoopt dat de extreme verhalen tijdens de Tweede Wereldoorlog ook een les zijn voor de psychiatrie van vandaag de dag. "Ik werk zelf nog regelmatig in de psychiatrie en zie de tekorten. Er is nog altijd te weinig aandacht voor de zorg aan deze patiënten."
"Zij verdienen veel meer aandacht. Ten tijde van de oorlog, maar ook nu."
Cijfers
- In Nazi-Duitsland werden psychiatrische patiënten als 'nutteloze en overbodige eters' beschouwd.
- Bijna 300.000 patiënten werden tussen 1939 en 1945 vermoord, met medeweten en veel actieve medewerking van hun behandelaars.
- In Nederland zijn in de jaren 1940-1945 16.781 psychiatrische patiënten overleden. Met een piek in het laatste oorlogsjaar.
- De om en nabij 1.450 uit inrichtingen gedeporteerde Joden zijn in dit getal nog niet meegenomen.
- Veel patiënten die in Nederland stierven, werden naar wij nu denken het slachtoffer van ondervoeding, verwaarlozing en gedwongen verplaatsing.
- De psychiatrische inrichtingen kregen te weinig hulp vanuit de maatschappij. Men dacht dat 'patiënten in ziekenhuizen' het beter hadden dan thuis.
- Bron: CBS en Cecile aan de Stegge.
- Foto's met dank aan Familie Abelman, Familie van den Outenaar en Familie Wilders-IJlst.
