Als je een juridisch conflict hebt en zelf geen advocaat kunt betalen, kun je aanspraak maken op gefinancierde rechtsbijstand. Maar dat gaat veranderen, als het aan minister Sander Dekker van Rechtsbescherming ligt.
Vorig jaar kreeg Vera (27, niet haar echte naam) rechtsbijstand na een conflict op de middelbare school waar ze werkte. De directeur vroeg een gesprek met haar aan. "Hij deed behoorlijk heftige uitspraken die nergens op waren gebaseerd. Ik was verbijsterd."
De volgende dag moest ze zich om 09.00 uur melden bij de school en werd ze op staande voet ontslagen. "Ik dacht direct: dit klopt niet en dit mag volgens mij ook helemaal niet." Waarover het ging, wil Vera liever niet in de media hebben. "Er zijn andere mensen bij betrokken die nog steeds moeite hebben met de valse beschuldiging."
'De beschuldiging kon mijn leven kapot maken'
"Het bizarre was: er werd niet eens naar me geluisterd." Toen Vera van de schrik was bekomen, belde ze het Juridisch Loket. Via hen kreeg ze een advocaat toegewezen. "Ik was bang voor mijn naam, die beschuldiging had mijn leven kapot kunnen maken."
De advocaat nam contact op met de directeur en wees de school op de rechten van Vera. "Ze hadden geen enkele legitieme reden om mij te kunnen ontslaan." Het kwam niet tot een rechtszaak. Samen hebben ze een schikking opgesteld. "Dit was me zonder rechtsbijstand nooit gelukt."
Wat wil de minister?
De rechtsbijstand die Vera kreeg, gaat misschien op de schop. Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het nieuwe plan van minister Dekker. Hierin staat dat een onafhankelijke instantie moet gaan beoordelen of gesubsidieerde rechtsbijstand nodig is. Een soort poortwachter. Dekker vindt dat mensen te vaak naar een rechter stappen en dat de overheid nu voor te veel rechtszaken een bijdrage moet betalen.
Hij wil dat burgers vaker zelf het probleem gaan oplossen zonder juridische hulp. Daarvoor moet er een internetpagina komen met zelfhulp, advies en informatie. Ook moeten er in gemeentes plekken komen voor juridisch advies en laagdrempelige vormen van geschillen beslechting.
'Meer zaken, niet meer geld'
"Die poortwachter is niet eens zo'n slecht idee", zegt hoogleraar sociaalverzekeringsrecht en toegang tot recht Mies Westerveld. "Maar waar advocaten terecht boos over zijn, is het budget." Advocaten die werken in sociale rechtshulp krijgen meer zaken, maar niet meer geld. "Hun vergoeding is al jaren niet omhoog gegaan."
Het grootste probleem met het nieuwe plan is volgens Westerveld het budget. "Er is een speciale commissie in het leven geroepen die allemaal plannen heeft gemaakt. Sommige zijn vaag en gaan waarschijnlijk niet werken, bij andere duurt het lang voor ze ingevoerd kunnen worden. Tot die tijd gaan de vergoedingen niet omhoog."
Advocaten tegen plannen Dekker
Robert Veldhoen van Nederlandse orde van advocaten: "De minister voor rechtsbescherming ziet rechtsbescherming niet meer als primaire taak van de overheid. Door een soort bureaucratische poortwachter bepaalt de minister wie er nog rechtshulp krijgt en wie niet. En dat terwijl de meerderheid van de zaken, zo'n 60 procent, in het rechtsbijstandstelsel tegen diezelfde overheid worden gevoerd."
"Ondertussen doet de minister niets aan de te lage vergoedingen van de sociale advocatuur. Vandaar dat sommige advocaten hebben aangegeven het aannemen van nieuwe langdurige strafprocessen te stoppen, als de staat hier geen redelijke vergoeding tegenover stelt."
Minder geschillen
De overheid kan volgens Westerveld proberen de geschillen minder te maken. "Er zijn veel conflicten tussen burgers en overheidsinstanties. Soms wil een instantie het probleem wel oplossen, maar is er een wetgeving waardoor dat niet kan. Dan gaan burgers alsnog naar de rechter."
Als voorbeeld noemt Westerveld de wet WMO, die huishoudelijke hulp regelt voor mensen die hulpbehoevend zijn en dit niet zelf kunnen betalen. "Over die wet is een bezuinigingsslag gegaan. Het Rijk heeft de verantwoordelijkheid bij de Gemeentes neergelegd. Sommige gemeentes zijn die wet ongelooflijk krenterig gaan uitvoeren."
'Advocaten stoppen ermee'
Waar bijvoorbeeld eerst iemand tien uur per week huishoudelijke hulp kreeg, werd door een Gemeente ingehuurd bureau bepaald dat zes uur genoeg was. "De rechter heeft dit een halt toegeroepen. Bureau's kunnen niet zomaar een berekening maken, maar moeten kijken wat mensen persoonlijk nodig hebben. Deze uitspraak was er nooit gekomen zonder een goede advocaat uit de sociale rechtshulp."
Westerveld is bang dat de sector van de sociale rechtshulp langzaam leegloopt. "Of de kwaliteit gaat omlaag, of advocaten gaan bezuinigen op bijvoorbeeld bijscholing. Ik hoor ook steeds vaker dat advocaten zeggen: 'Ik trek dit niet meer, ik stop ermee.' Dat zou echt zonde zijn."
