"Goedemiddag meneer. We komen voor u spelen. Luister maar of u dit lied kent." De meneer in het bed knikt. Twee violistes zetten een klassiek nummer in en de sfeer in de kamer verandert. Verpleegkundigen komen nieuwsgierig kijken en op het gezicht van de meneer verschijnt een lach. Even voelt alles luchtiger, minder opgelaten, minder steriel. De monitoren en piepjes lijken weg te zijn. Het is bijna alsof we niet op de intensive care van een ziekenhuis staan.
Suzanne Groot (47) en Maria Eldering (36) spelen wekelijks viool voor mensen die op de intensive care (ic) liggen. Het is onderdeel van het MuzIC project dat ic-verpleegkundige Lorette Gijsbers (49) ongeveer een jaar geleden samen met verpleegkundige Sanne van der Zee startte in het Spaarne Gasthuis ziekenhuis in Haarlem. Inmiddels spelen Suzanne en Maria op ic's in Haarlem, Hoofddorp en Utrecht.
Tulpen uit Amsterdam
Na het eerste nummer is de meneer in het bed zichtbaar geroerd. "Ze weten het niet, maar dit nummer werd gespeeld op de begrafenis van mijn vrouw", fluistert hij achteraf tegen de verpleegkundige, 'maar dat geeft niet. Het was prachtig'.
Maria vraagt hem naar een verzoeknummer. "Doe maar tulpen uit Amsterdam." Ook dat spelen de dames zonder moeite. Na een minuut of vijf is het miniconcert klaar en gaan de dames naar de volgende patiënt.
'De ic was even helemaal stil'
Het idee om livemuziek te laten horen op de intensive care ontstond jaren geleden in hetzelfde ziekenhuis in Haarlem. Professioneel harpist Remy van Kersteren bezocht zijn zieke neef op de ic. "Hij vroeg of hij mocht spelen voor zijn zieke neef. Ik zei natuurlijk ja en toen stond daar ineens die enorme harp tussen de bedden",vertelt Lorette.
"Een verwarde man naast de neef kwam helemaal tot rust en terwijl Remy speelde veranderde de normaal zo chaotische ic in een oase van rust. Ik heb geen enkel alarm gehoord in de vier minuten dat hij speelde. Toen ik om me heen keek, zag ik dat alle collega's zich rondom de harpist verzameld hadden en stonden te luisteren. Sommigen met tranen in de ogen."
Muziekproject
Het moment had zoveel impact, dat Lorette vastberaden was om vaker livemuziek te laten horen op de ic. Eerder al had ze samen met anderen de stichting Familie and Patient Centered Intensive Care opgericht (FCIC). Met de stichting wil ze mensen bewust maken van de impact van een opname op de intensive care, zowel voor de patiënt als voor betrokkenen.
Haar nieuwe muziekproject kwam onder de stichting te vallen en Lorette ging op zoek naar andere enthousiastelingen. Vlak voor kerst vorig jaar belde ze professioneel violist Suzanne op. Op tweede kerstdag stond zij samen met haar muzikale partner Maria Eldering voor het eerst te spelen op de ic van het ziekenhuis in Haarlem.
Wat Lorette niet wist toen ze Suzanne belde, was dat Suzanne ooit zelf op de ic had gelegen en dat Maria afgestudeerd muziektherapeut was. Dat wisten Suzanne en Maria overigens ook niet van elkaar. ''Alles viel als een perfecte puzzel in elkaar'', lacht Suzanne.
Contact met de patiënten
Het spelen op de ic is voor Maria en Suzanne behoorlijk anders dan de concertzalen die ze gewend zijn. Zoals die keer dat ze bij een patiënt muziek maakten en de man zichtbaar genoot. Op het bed ernaast zat een mevrouw die minder aanspreekbaar was en zichtbaar erg in de war. "Ze zat helemaal dubbelgevouwen, dus we zijn expres niet aan haar bed gaan staan."
Toen ze begonnen met spelen, zag Maria vanuit haar ooghoeken iets veranderen. "De vrouw deed ineens haar ogen open en haar houding veranderde. Ik knikte naar Suzanne en we draaiden snel om naar de vrouw, die er vervolgens toch ook enorm van genoot."
Walkman met muziek
Het is achttien jaar geleden dat Suzanne zelf door het oog van de naald kroop. Ze herinnert het zich als de dag van gisteren, maar wil er niet te veel over kwijt. "Ik heb een levensreddende operatie gehad en lag heel lang op de ic."
Haar vader, een concertpianist, liet haar destijds klassieke muziek horen. "Op alle foto's van die tijd zie je een walkman op mijn bed liggen." Voor haar familie leek het alsof Suzanne sliep, 'maar ik weet nog precies dat ik de muziek hoorde'. Het hielp haar enorm in haar herstel. Ze had dan ook niet lang nodig om na te denken over de vraag van Lorette om te komen spelen en zei 'ja'.
'Zijn oog gingen open'
Er zijn veel momenten geweest, die de violistes niet snel zullen vergeten. Zo was er die dag dat ze kwamen spelen en er een man was die zou komen te overlijden. Hij had al lange tijd zijn ogen dicht en de familie stond afscheid te nemen. Ze wilden er liever geen muziek bij, dus de violisten speelden op een andere kamer aan de overkant van de gang.
De familie hoorde de muziek op de achtergrond en ineens deed de meneer een van zijn ogen half open. "Ze schrokken natuurlijk enorm, maar vroegen ons toen toch of we niet toch in de kamer konden komen spelen. Er werd flink gehuild, maar het was een mooi moment", zegt Suzanne.
De familie had zo genoten van het moment met de muziek, dat ze een opname van de muziek van Suzanne en Maria draaiden tijdens de begrafenis.
'Kwetsbaarheid is een taboe'
De bezoekjes van Suzanne en Maria hebben niet alleen impact op de patiënten, maar ook op het personeel. "In de medische wereld is het een taboe om kwetsbaar te zijn. Werken op de intensive care is pittig en huilen doe je niet", vertelt Lorette. "Gelukkig is hierin de laatste jaren verandering aan het komen en dit project werkt daaraan mee. Als Maria en Suzanne spelen, zie je iets veranderen bij het personeel. Ze zijn kwetsbaarder en soms huilen ze. Ik denk dat dat heel goed is."
"Soms ben ik klaar met spelen en draai ik me om en staan er ineens vijf verpleegkundigen achter me", lacht Suzanne, 'maar het is echt niet altijd huilen hoor. Ik zie soms ook mensen dansen op de gang'.
Niet voor iedereen
Veel muzikanten hebben zich al bij de twee gemeld om mee te doen aan het project. Vanaf november zal een nieuwe groep muzikanten gaan spelen in ziekenhuizen.
"Ze spelen klarinet, hobo, gitaar en ook niet alleen maar klassieke muziek, want daar zit ook echt niet iedereen op te wachten." De muzikanten worden goed getraind. "Met acteurs gaan we situaties uit het ziekenhuis nabootsen en verder selecteren we vooral op de motivatie van de mensen", zegt Suzanne.
In alle ziekenhuizen
Als het aan de drie dames ligt, zie je over een paar jaar in alle ziekenhuizen van Nederland muzikanten lopen over de ic’s.
"Het moet normaal worden dat je livemuziek hoort in een ziekenhuis", zegt Lorette. "Nu wisselen we nog af tussen de ziekenhuizen. Het mooist zou het zijn als elk ziekenhuis in ieder geval een keer per week een muzikaal moment heeft", zegt Maria.
Huilen is soms fijn
Suzanne en Maria sluiten hun muzikale ronde vandaag af met een speciaal bezoekje buiten de ic. Een vrouw waar ze een keer eerder voor speelden, ligt inmiddels op een andere afdeling. Zodra ze binnenlopen, is duidelijk wat de dames betekenen voor de patiënten.
"Ah daar zijn jullie weer, fantastisch", groet de dame in het bed. "Natuurlijk zijn we er weer. U wilde graag iets horen van Charles Aznavour toch? We hebben geoefend dus ik ben benieuwd wat u ervan vindt", zegt Maria. Een paar tellen later start de muziek en is de dame tot tranen geroerd. "Normaal krop ik al mijn emoties op en houd ik me groot, maar als zij muziek maken kan ik huilen en dat is fijn."
Een liftmuziekje
Terwijl Maria en Suzanne nog wat kletsen met de mevrouw blijf ik me afvragen hoe ze het doen. Zoveel heftige verhalen en emoties en dan toch zeggen het los te kunnen laten. "Je moet wel. Je kunt niet iedereen in je hoofd houden en alle verhalen met je meenemen. Dat is teveel", zegt Maria onderweg naar de lift.
In de lift staan twee andere bezoekers van het ziekenhuis. "Even een liftmuziekje?" zegt Suzanne. Maria knikt. "Wat wilt u horen mevrouw?" De vrouw lacht en zegt: "Doe maar iets van Vivaldi". Suzanne telt af en foutloos zetten de twee de Vier Jaargetijden van Vivaldi in. De dame kijkt met open mond, nooit gedacht dat de twee violistes het nummer daadwerkelijk zouden spelen.
Op de tweede verdieping stopt het miniconcert. Suzanne en Maria stappen lachend uit. "Zag je haar kijken? Fantastisch", slaat Suzanne Maria op de schouder. De twee lopen lachend terug naar het kamertje waar hun spullen liggen. "Geweldig", roept Maria nog een keer.
Wetenschappelijk onderzoek naar de impact van muziek
Om meer inzicht te krijgen in de impact van de livemuziek van het MuzIC project, gaat een masterstudent wetenschappelijk onderzoek doen naar het project van Suzanne, Maria, Lorette en de anderen. Er is al veel onderzoek gedaan naar de rol die muziek kan hebben op iemands lichamelijk en geestelijk herstel. Veel wetenschappelijk onderzoek focust zich echter op andere afdelingen van ziekenhuizen en niet per se op de ic. Als dat wel zo is, gaat het vaak over kinderafdelingen en niet over een volwassen ic.
-
Bijvoorbeeld dit onderzoek uit 2006, dat zich richt op de invloed van muziek op pasgeboren op de intensive care. Muziek zou een duidelijke verbetering voor de patiëntjes geven.
-
Of dit onderzoek uit 2012, waarin wordt uitgelegd hoe muziek niet alleen iemands kwaliteit van leven kan verbeteren, maar ook impact kan hebben op iemands hartslag. In dit onderzoek wordt beweerd dat rustige muziek grote invloed kan hebben op medicijngebruik op de intensive care.
-
Of dit onderzoek, waarbij werd gezongen op basis van het ritme van iemands hartslag en ademhaling.
