Illegale bestrijdingsmiddelen blijken ook bij biologische bedrijven op grote schaal toegepast. Ondanks de strenge regels konden pluimveehouders straffeloos hun gang gaan. Hoe ging dat in zijn werk? Een reconstructie.
Ze noemen het bedrijf 136. We mogen de naam van het bedrijf niet weten. Een inspecteur van Skal Biocontrole – dat certificaten uitgeeft en toezicht houdt op biologische bedrijven en producten – voert op 23 augustus 2016 een jaarlijkse inspectie uit bij een pluimveebedrijf.
Skal moet onderzoeken of biologische bedrijven die naam echt waard zijn. En dus controleren wat de herkomst is van zo'n beetje alles wat het bedrijf binnenkomt en wat eruit gaat. Zodat wij weten of het kippenvlees dat we eten wel écht biologisch is, en of de eitjes die we koken of bakken wel echt deugen.
ZIE OOK: Controle op biologische eieren faalde: verboden middelen bij tientallen bedrijven
In de inspectierapporten moeten lange lijsten met vragen worden ingevuld. Wat de herkomst van voer is. Of er wel bio-mest wordt geleverd. Hoe het staat met dierenwelzijn. Met diergeneeskunde. Of volgens Europese normen wordt gewerkt. Of alle facturen en bonnen deugen.
Niet toegelaten, toch gebruikt
Bij bedrijf 136 treft de inspecteur het middel Orthomite aan, om de hardnekkige ziekte bloedluis bij kippen te bestrijden. Officieel mogen alleen die middelen worden gebruikt die formeel zijn toegelaten door het College toelating gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). In het belang van 'mens, dier en milieu'. Orthomite is níet toegelaten. Maar de inspecteur van Skal schrijft: "Op de zak staat dat het gebruikt mag worden in de biolandbouw." Niet dus.
Veel mensen kennen de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA), die toezicht houdt op veel van wat we eten en drinken en kopen. Minder bekend is Skal, de toezichthouder op de biologische sector. Uit het onderzoek van Foodwatch en RTL Nieuws, op basis van vrijgegeven inspectierapporten over biologische bedrijven die eieren produceren, blijkt dat deze toezichthouder de afgelopen jaren vaker nogal tekortschoot. Niet alleen bij bedrijf 136 dus.
'Slager die eigen vlees keurt'
Skal is wat ze noemen een privaatrechtelijk, zelfstandig bestuursorgaan. In normaal Nederlands: Skal is een soort bedrijf dat namens de overheid (het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) biobedrijven keurt en dan toestemming geeft om de lucratieve naam 'bio' te dragen.
Bedrijven moeten Skal betalen voor het verkrijgen van zo’n certificaat. En op basis van Europese en nationale regels houdt Skal vervolgens toezicht door middel van allerlei soorten inspecties. 'Zelfregulering' noemen ze dit: de sector betaalt de eigen toezichthouder en heeft ook zetels in het bestuur van Skal. Critici noemen dit de slager die zijn eigen vlees keurt. De toezichthouder zegt zelf dat hij als missie heeft te zorgen dat de 'betrouwbaarheid' van biologische producten in orde is.
Een inspectierapport van Skal.
Skal is gevestigd in Zwolle en heeft zo'n 43 mensen in dienst. Ze moeten toezicht houden op meer dan 4000 biologische boeren en levensmiddelenfabrikanten, en de sector groeit sterk. Zeven mensen zitten er in het Team Toezicht en Handhaving, negentien in het Team Inspectie en vijf in het Team Certificatie.
Gebrekkig functioneren
Er is veel verloop geweest. Voor inspecties zijn mensen van andere afdelingen ingezet. Het toezicht leidt amper tot tuchtrechtzaken (drie in 2016) en helemaal niet tot strafrechtzaken. Uit een recent onderzoek naar het functioneren van Skal blijkt dat er werk aan de winkel is, dat Skal wel wat offensiever mag opereren en beter moet samenwerken met de NVWA en de opsporingsdienst daarvan.
Dit blijkt ook uit het onderzoek van Foodwatch en RTL Nieuws naar vrijgegeven inspectierapporten van Skal. Al in september 2016 komt het bedrijf Chickclean in beeld, als inspecteurs bij een bioboer vaststellen dat een verboden middel (Kilcox) is gebruikt. Chickclean is een tweede bedrijf van de eigenaren van Chickfriend, dat later, in juli 2017, onderwerp wordt van een strafrechtelijk onderzoek wegens het mengen van fipronil in het ontsmettingsmiddel Dega-16.
Boeren massaal berispt
Wat doet Skal na de ontdekking? In een reactie tegenover RTL Nieuws zegt de toezichthouder: "Er is geen nader onderzoek gedaan naar Chickclean omdat dat bedrijf als zodanig niet onder het Skaltoezicht valt." Heeft Skal dan melding gemaakt van de illegale praktijken bij de NVWA? De NVWA laat ons weten dat Skal dat toen niet heeft gedaan.
Een foutje bij bedrijf 136. Geen melding bij de NVWA over Chickclean. Zijn het foutjes? Of gaat het dieper? In vrijwel alle inspectierapporten in 2016 en de eerste helft van 2017 (voor de uitbraak van de fipronilcrisis) staat onder paragraaf 10.9 ('Zijn de reinigings- en ontsmettingsmiddelen die het bedrijf gebruikt toegestaan?'), dat alles oké is.
Langdurige druk
Na de uitbraak van de crisis in juli 2017, als de NVWA uiteindelijk alarm slaat na langdurige druk van de Belgische zusterorganisatie, komt Skal opeens in beweging. Uit nieuwe inspecties bij dezelfde bedrijven blijkt dat in de eerder gecontroleerde periode veelvuldig verboden middelen zijn gebruikt.
Bioboeren worden vervolgens massaal berispt en krijgen rapporten waarin de toezichthouder een 'ernstige afwijking' constateert. Een soort gele kaart. Voor gebruik van verboden middelen in 2016 en 2017. Zoals voor MenthoBoast.
'We zijn er niet trots op'
Later, als niemand oplet, geeft Skal tussen de regels door toe dat men niet goed heeft opgelet, ook niet als het gaat om het middel Dega-16, dat de opmaat zou vormen tot de crisis:. "Onze inspecteurs hebben tijdens hun inspecties bij pluimveehouders het gebruik van Dega-16 niet als afwijking geconstateerd. (…) Echt trots zijn we er natuurlijk niet op."
RTL Nieuws vroeg Skal deze week: staat hier nou wat er staat? Hebben jullie inspecteurs dit spul gewoon aangetroffen in 2016 en 2017, en niet vastgelegd in inspectierapporten? Antwoord: ja.
Het verweer van Skal is: Dega-16 is een plantaardig product, op basis van etherische oliën. Wij wisten ook niet dat Chickfriend de boel belazerde door er fipronil aan toe te voegen. We wisten niet dat het middel sowieso niet gebruikt mocht worden.
Geen incident
Dus: de toezichthouder die facturen en bonnetjes moest checken, kende zélf de regels niet. En deelde vervolgens wel forse waarschuwingen uit aan de pluimveebedrijven: "Niet-toegestane vorm van ongediertebestrijding. U heeft onvoldoende aan kunnen tonen dat u gecontroleerd heeft of Dega-16 toegestaan is. U heeft onvoldoende kunnen onderbouwen of u de ingrediëntenlijst van Dega-16 beoordeeld heeft. Daarnaast is Dega-16 niet geregistreerd en derhalve niet toegestaan als bloedluisbestrijder."
Een wagen van het omstreden schoonmaakbedrijf Chickclean.
Het is geen incident. Uit de vrijgegeven inspectierapporten blijkt dat na juli 2017 na herinspectie tientallen pluimveebedrijven alsnog een tik op de vingers krijgen voor het illegaal gebruik van een hele reeks andere, niet-toegestane middelen. MenthoBoast. Copper Boast. Kilcox. Als we Skal vragen of ook deze middelen net zoals Dega-16 waren aangetroffen bij de eerdere inspecties, luidt het antwoord: "Mogelijk geldt dat ook voor de andere door u genoemde middelen."
Skal blijft – ondanks de stapel aan eigen inspectierapporten – benadrukken dat sommige middelen in de biosector wel gebruikt mogen worden als schoonmaakmiddel. Als RTL Nieuws Skal erop wijst dat de inzet van die producten juist nadrukkelijk verboden is als ze worden ingezet voor ongediertebestrijding, en dat de eigen inspecteurs een reeks biobedrijven hierop heeft aangesproken, zegt de nieuwe Skaldirecteur Nicolette Klijn uiteindelijk: "Nou en?"
Rol Skal bleef onderbelicht
De rol van toezichthouder Skal in de eiercrisis is tot dusver opmerkelijk onderbelicht gebleven. Het is vooral de NVWA die in de vuurlinie staat, en het niet-biologische deel van de pluimveesector. De commissie-Sorgdrager rapporteert eind deze maand over de fipronilcrisis – naar verluidt wordt het een zeer kritisch rapport. Over de onderzoeksopdracht aan de commissie heeft het kabinet uitgebreid overlegd met een zeer kritische Tweede Kamer. Maar vrijwel niemand had het over de toezichthouder op de biologische sector. Een woordvoerder van de commissie-Sorgdrager wil niet zeggen of ook Skal onder de loep wordt genomen.
Als wij onze bevindingen uit de inspectierapporten en de rol van Skal willen bespreken met bio-boeren, blijken die nogal huiverig. Ze zijn bang voor de toezichthouder en willen niet met naam en toenaam in de openbaarheid. Skal kan certificaten intrekken. Bio-boeren hebben de statuten van Skal goed gelezen. Een boer kan z’n biologische uithangbord kwijtraken, als de toezichthouder vaststelt dat een bedrijf 'de belangen van Skal ernstig heeft geschaad'.
