Nederland krijgt een voedselverspillingsakkoord. Supermarkten, natuurorganisaties en de overheid hebben plannen gemaakt die ervoor moeten zorgen dat Nederland in 2030 de helft minder voedsel verspilt.
Dat vertelt de man die de kar trekt, Toine Timmermans, aan RTL Z.
Op 20 maart zal het landelijke plan tegen voedselverspilling officieel gelanceerd worden. Maar enkele zaken zijn al duidelijk. Zo committeren 25 bedrijven, waaronder Ahold Delhaize (van de Albert Heijn), McDonalds en Unilever zich aan een jaarlijkse rapportage: daarin staat precies hoeveel voedsel er in totaal over was en wat ze ermee hebben gedaan.
Ze gaan aangeven welk percentage van het overgebleven voedsel een herbestemming heeft gekregen, bijvoorbeeld bij een voedselbank of veevoer, en welk percentage daadwerkelijk verspild is, bijvoorbeeld door verbranding of vergisting. En de bedrijven gaan zeggen op welke manier ze minder gaan verspillen in welk tijdsbestek.
Ook techgigant Google doet mee. Niet omdat het bedrijf veel voedsel verspilt, maar omdat het op gebied van data een bijdrage kan leveren.
Mislukt doel
Daarnaast is er dus dat ambitieuze doel: over twaalf jaar moet Nederland de helft minder voedsel verspillen. Die doelstelling behalen wordt, op z'n zachtst gezegd, een uitdaging. In mei 2017 zag de toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken Martijn van Dam het stellen van een nieuw doel nog helemaal niet zitten. Daar had hij een goede reden voor.
In 2009 formuleerde een van zijn voorgangers, Gerda Verburg, namelijk ook al een doel: in 2015 moest er 20 procent minder voedsel verspild worden. Dat lukte bij lange na niet; Nederland verspilde nauwelijks minder in 2015.
Toch een ambitieus doel
Volgens van Dam was het stellen van een nieuw doel geen goed idee, omdat hij de instrumenten niet had om de ambitie waar te gaan maken, zei hij in het tv-programma De Monitor. Het nieuwe doel is bijzonder ambitieus, maar komt niet helemaal uit de lucht vallen: de VN en de EU hebben dit doel gesteld voor alle lidstaten. Nederland moet dus wel gas geven.
Toine Timmermans, programmamanager duurzame voedselketens aan de Wageningen Universiteit en voorzitter van de club die aan het plan heeft gewerkt, is ervan overtuigd dat het met het nieuwe plan wél gaat lukken.
Vooral omdat de afspraken niet topdown zijn oplegd, maar komen vanuit de bedrijven zelf. In de overlegclub zaten het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, brancheorganisaties (van de supermarkten, producenten, boeren en horeca) en natuurorganisaties, zoals Natuur & Milieu.
Bedrijven doen mee
Doordat het overheidsbeleid over voedselverspilling steeds maar veranderde en supermarkten niet werden betrokken bij het maken van regels, schoot het in Nederland tot nu toe niet op, zegt Timmermans. Nu ziet hij het veel rooskleuriger in.
Het plan kent verschillende onderdelen. Allereerst gaan 25 bedrijven dus openbaarmaken hoeveel ze jaarlijks verspillen en hoe ze dat willen verminderen. In 2018 wordt een nulmeting gedaan, daarna moet het snel minder worden.
Consument moet ook minder weggooien
Toch is 25 bedrijven nog wel een bijzonder klein aantal. Daar ga je de voedselverspillingsoorlog toch niet mee winnen? "Het is het begin," zegt Timmermans. "Aan het einde van het jaar willen we op 100 bedrijven zitten. Daarna streven we naar 200 en zo verder."
Er komt ook een campagne gericht op de grootste voedselverspiller: de consument. 40 tot 45 procent van de verspilling komt van de burger. De campagne die op 20 maart van start gaat is afgekeken van de Britten. Met de leus 'Love food, hate waste' wisten de Britten voedselverspilling onder consumenten met 21 procent te verminderen in 5 jaar tijd.
Schap met verspild voedsel
Zoiets komt er ook in Nederland, 'maar dan in een modern jasje', aldus Timmermans. In Groot-Brittannië betaalde de overheid volledig voor die campagne, in Nederland gaan ook de bedrijven bijdragen.
Timmermans heeft ook een supermarkt weten te strikken die een grote schap gaat reserveren voor producten die anders weggegooid zouden worden. In totaal staan er tien van dat soort initiatieven van bedrijven in het plan.
Nu doorzetten
Maar of het grote einddoel bereikt gaat worden, blijft spannend. "Afgelopen jaar was er eindelijk een kleine verlaging in de voedselverspilling. Nu moeten we doorzetten", aldus Timmermans.
Hij is zich bewust van het feit dat grote ambities ook hoge verwachtingen scheppen: "We moeten ons wel gaan bewijzen in twee tot drie jaar." De groep gaat, als stok achter de deur, ook nog een tussendoel formuleren voor het jaar 2020.
Als we het einddoel niet halen komt er overigens geen boete uit Brussel. Ook de bedrijven die zich aan hebben gesloten bij het voedselverspillingsakkoord krijgen geen sancties als ze de gestelde doelen niet halen.
Pogingen in het buitenland
Verdere details van het plan komen pas op 20 maart naar buiten, maar Timmermans is ervan overtuigd dat deze gezamenlijke aanpak een doorbraak is in het moeizame voedselverspillingsdossier. "Nederland krijgt het beste plan van de wereld tegen voedselverspilling."
Er zijn meer landen die alles uit de kast proberen te halen om voedselverspilling tegen te gaan. Zo zijn sinds 2016 Franse supermarkten wettelijk verplicht om voedsel dat niet meer verkocht kan worden, aan voedselbanken te geven als die er om vragen.
Meer dan een miljoen handtekeningen
De initiatiefnemer, lokaal politicus Arash Derambarsh, is ook een Europese petitie gestart en heeft meer dan een miljoen handtekeningen opgehaald voor een vergelijkbare richtlijn die, als het aan hem ligt, voor álle EU-lidstaten moet gaan gelden.
"Ik beloof je dat het lukt", zegt de gedreven Derambarsh aan de telefoon. "In Frankrijk zeiden mensen eerst ook: dit gaat je nooit lukken. En uiteindelijk nam het parlement, dat normaal alleen maar ruzie met elkaar maakt, de wet unaniem aan."
'Stomste wat je kunt doen'
Hoewel het Franse initiatief in veel internationale media de hemel in wordt geprezen, is de wet alles behalve de heilige graal. Als supermarkten 1 procent van hun onverkoopbare eten aan een voedselbank geven, voldoen ze al aan de wet.
Als zo'n wet in Nederland ingevoerd zou worden, zou de Albert Heijn, die al 2 procent van het overgebleven eten geeft aan voedselbanken, al aan de wet voldoen.
Bovendien is er nauwelijks over de implementatie nagedacht, vindt Timmermans. "Het is eigenlijk het stomste wat je kunt doen. De politiek heeft dit doorgevoerd zonder de supermarkten erbij te betrekken. En je hoeft geen bewijs te leveren van hoeveel je aan voedselbanken hebt geleverd. Het is symboolpolitiek."
Armoedebeleid
Bovendien richt de wet zich op een symptoom, het overgebleven voedsel, en niet op een oplossing: het voorkomen van de verspilling, vindt de WUR-expert.
Derambarsh zit er heel anders in. Hij ziet de wet vooral als een noodmaatregel tegen armoede. "Studenten en alleenstaande moeders komen in de lopende band naar de voedselbank. We moeten ze helpen."
Polderen
In Nederland is de aanpak dus heel anders. Er is ouderwets gepolderd: samen met supermarkten, andere bedrijven en overheid zijn er projecten bedacht en doelen gesteld. Timmermans: "Voedselbanken kunnen ook maar 1 tot 2 procent van de voedselverspilling opvangen. Wie voedselverspilling echt wil aanpakken moet naar grotere oplossingen kijken."
De kans dat de Franse wet door de EU wordt overgenomen is klein, denkt Timmermans. Er zijn sowieso net nieuwe Europese plannen tegen voedselverspilling. Hoewel er nog onduidelijkheid is over de definitie van 'voedselverspilling', is Timmermans voorzichtig positief over één aspect van de plannen.
Meten is weten
"Alle lidstaten moeten straks gaan rapporteren hoeveel voedsel ze verspillen." En dat meten en rapporten gaat echt het verschil maken, denkt Timmermans.
"Bedrijven zeggen vaak: wij verspillen heel weinig. Maar als ze gaan meten, blijkt pas hoe erg het is. Dat geldt ook voor jou en mij. Als je gaat bijhouden hoeveel je weggooit, realiseer je je pas hoeveel je dat doet."
