De Finse premier Petteri Orpo beschuldigt Rusland ervan mensen zonder de juiste documenten de grens tussen beide landen te laten oversteken. Het aantal asielzoekers dat vanuit Rusland naar Finland reisde, is de afgelopen dagen namelijk 'substantieel toegenomen'. De Finse regering overweegt om grensovergangen met het buurland te sluiten.
Volgens de Finse grenswacht kwamen afgelopen dinsdag 55 asielzoekers in Finland aan. Gisteren waren dat er zeker 66. De meesten van hen komen oorspronkelijk uit Irak, Jemen, Somalië en Syrië. Hoewel het dus niet over massa's mensen gaat, is er wel een contrast met de periode ervoor. Vorige week ging het om 71 migranten vanuit Rusland, en tussen 1 augustus en 12 november kwamen maar 91 mensen zonder de benodigde documenten aan in Finland.
Professor grensstudies aan de Universiteit van Oost-Finland Jussi Laine benadrukt dat het niet gaat om grote aantallen asielzoekers. "Maar als het er eerder maar een paar per dag waren, dan zijn het er nu zeker meer en dus kunnen we het niet negeren." Maar waar komt die toename vandaan?
Hulp bij oversteek
Volgens premier Orpo heeft Rusland mensen toegang tot de grens verleend, zonder dat zij daarvoor de vereiste documenten hadden. Of ze daartoe aangemoedigd worden, is niet duidelijk, maar, zo zegt hij: "Het is duidelijk dat deze mensen worden geholpen en dat ze ook door grenswachters worden vervoerd of begeleid naar de grens."
De toename van het aantal mensen dat vanuit Rusland naar Finland komt, is zeker opvallend, vindt Laine: "De grensautoriteiten aan Russische zijde zijn over het algemeen juist heel streng als het gaat om toegang tot de grens. Er zijn brede grenszones die streng worden gecontroleerd en moeilijk toegankelijk zijn als je niet over de juiste papieren beschikt. Toen ik bijvoorbeeld zelf de grens overstak, moest ik meerdere malen mijn paspoort en visum laten zien."
Waardoor de toename in asielzoekers precies wordt veroorzaakt, weten we niet, benadrukt hij. "Ik zie geen concreet bewijs dat de Russische regering migranten actief naar de grens zou hebben 'geduwd', op een vergelijkbare manier als wat er met de grens van Belarus en Polen is gebeurd."
Hij refereert aan de humanitaire crisis in 2021, toen er duizenden migranten in ijskoude omstandigheden klem zaten tussen Poolse en Belarussische grenswachten. De migranten werden door de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko naar zijn land gehaald, met de bedoeling ze door te sturen naar Europa, om zo druk uit te voeren op de Europese Unie.
Migratie als drukmiddel
"Dat noemen we instrumentalisering van migratie: het gebruiken van migratie als drukmiddel", zegt Myrthe Wijnkoop, onderzoeker bij Instituut Clingendael. Landen gebruiken grenzen en migranten om elkaar onder druk zetten, door bijvoorbeeld een grens open te zetten, of mensen toe te laten bij wie dat niet de bedoeling is. Dat gebeurt vaker bij landen die samenwerken op het gebied van migratie, vertelt Wijnkoop. Zoals Turkije een aantal jaren terug, in het kader van de migratiedeal met de EU.
Of zoiets nu ook gebeurt tussen Rusland en Finland, is moeilijk te zeggen: "Of er sprake is van instrumentalisering van migratie is lastig vast te stellen, het is vaak geen openlijk doel van een land."
Het is dit geval niet ondenkbaar, zegt Wijnkoop, maar om het daadwerkelijk vast te stellen zou de situatie wat langer in de gaten gehouden moeten worden. Zo zou er moeten worden gekeken naar wie deze migranten zijn en waar ze vandaan komen.
De mensen die nu de Finse grens oversteken komen bijvoorbeeld uit verschillende landen. "Wat we zagen in Belarus was dat het vooral ging om Irakezen die werden ingevlogen naar Minsk. Er zat een heel patroon achter, met visa en bureautjes in Irak. Hoe het hier zit, is niet duidelijk."
Professor Laine denkt dat Rusland wel een rol in speelt in deze situatie: "Zelfs als ze asielzoekers niet bewust naar de grens leiden, lijkt het er wel op dat ze het laten gebeuren. Ik geloof dat deze mensen niet zomaar de grens zouden bereiken, zonder dat de autoriteiten daarbij de andere kant op kijken." Mogelijk wil het land invloed op Finland uitoefenen en druk creëren, denkt hij, nu de relatie tussen beide landen is bekoeld sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne en de toetreding tot de NAVO door Finland.
Maatregelen
De Finse regering heeft al maatregelen genomen sinds de stijging van het aantal migranten: Sinds vorige week mogen asielzoekers niet meer bepaalde grensovergangen over met de fiets. Dat gebeurt namelijk vaak, vertelt Laine: "Deze grens is anders dan de grens tussen bijvoorbeeld Nederland en België, waar je van het ene naar het andere land kunt 'stappen'. Tussen Rusland en Finland zijn er, voordat je bij de grens aankomt, grenszones. Deze zijn in de loop der jaren smaller geworden, maar ze bestaan nog steeds."
Tussen de Russische grens en de eerste Finse grenspost ligt nog een heel stuk niemandsland, vertelt hij, waar je je met een voertuig moet verplaatsen. De fiets wordt daarvoor vaak gebruikt. De Finse krant Helsingin Sanomat sprak met asielzoekers uit Irak die in Rusland voor een paar honderd euro een fiets kochten om naar Finland te komen. Op sociale media hadden ze vooraf video's gezien over hoe je met de fiets naar Finland komt.
Grenzen sluiten
Maar er wordt ook gesproken over drastischer maatregelen, zoals het volledig sluiten van bepaalde grensposten. Finland nam vorig jaar een wet aan die dat mogelijk maakt, als er sprake zou zijn van massale immigratie die door een ander land wordt georkestreerd.
"Het sluiten van de grens lijkt mij een dramatische zet", zegt Laine. "Het lost het probleem niet op. Nu passeert de overgrote meerderheid van de asielzoekers door de officiële grensposten. Als we deze officiële grensposten zouden sluiten, waar zij het recht hebben om naartoe te komen, wat zal er dan gebeuren?" vraagt hij zich hardop af. "Mensen zullen mogelijk alternatieve manieren vinden om het land binnen te komen. Het lost het probleem niet op, maar verplaatst het alleen maar."
Onderzoekster Wijnkoop ziet in gevallen van instrumentalisatie van migratie dat landen in de kramp schieten en scherp reageren. Zo nemen ze bijvoorbeeld noodwetten aan of schorten asielprocedures op. "Je ziet soms een soort reflex van landen om meteen allemaal maatregelen te nemen." Zelfs als die maatregelen misschien (nog) niet nodig zijn. "Finland zou bijvoorbeeld ook kunnen zeggen, die paar mensen kunnen we wel aan. En als het er meer worden roepen we de hulp in van de EU."
Laine roept op tot voorzichtigheid: "In het geval dat de Russische regering paniek of onrust heeft willen creëren door simpelweg een paar mensen de grens over te laten, dan zijn ze daarin geslaagd. We moeten sterker zijn, en vooral kalm blijven."
