Een grote uittocht van vluchtelingen uit Nagorno-Karabach is op gang gekomen. Tienduizenden mensen vertrekken onder dwang uit de betwiste enclave richting Armenië. De vraag is of alle 120.000 inwoners het gebied zonder slag of stoot zullen verlaten. Nara is zeer bezorgd over haar ouders, die er nog zitten. "Niemand weet hoe het nu verder moet."
Ruim 53.000 etnische Armeniërs zijn tot dusver gevlucht uit de enclave, meldt het Franse persbureau AFP. Dat is bijna de helft van de totale bevolking van Nagorno-Karabach, een bergachtige streek in de zuidelijke Kaukasus die in zijn geheel binnen Azerbeidzjan ligt, maar al honderden jaren wordt bewoond door etnische Armeniërs.
Op de enige verbindingsweg tussen Armenië en het gebied, de Lacin-corridor, is een lange file van voertuigen ontstaan. Gezinnen met kinderen hebben zoveel mogelijk van hun persoonlijke spullen meegebracht, vaak bijeen geknoopt op de daken van hun auto's. De vluchtelingen moeten langs een controlepost van het Azerbeidzjaanse leger, dat de enclave negen maanden heeft afgesloten van de buitenwereld. Het gevolg: een groot tekort aan voedsel, medicijnen en brandstof.
Bekijk ook: Eerste inwoners ontvluchten Nagorno-Karabach, bang voor geweld
"De beelden zijn moeilijk te geloven, en moeilijk te verkroppen", zegt correspondent Olaf Koens. "In lange rijen vertrekken de Armenen uit Nagorno-Karabach. Ik denk dat iedereen het gebied zal verlaten, misschien op een paar mensen na. Vergis je niet, dat is etnische zuivering. De christelijke Armenen, die al eeuwen in dat gebied wonen, moeten vertrekken. Ze zijn terecht bang voor wat gaat gebeuren wanneer ze zich uitleveren aan het islamitische Azerbeidzjan, hun grootste vijand."
Koens verwacht dat Azerbeidzjan het gebied zal innemen en inlijven. "Misschien dat er een speciale status komt en dat een aantal mensen er voor de show mag blijven wonen, maar Armeens zal Nagorno-Karabach onder Azerbeidzjan niet meer zijn. Nu al worden de vlaggen gestreken en standbeelden neergehaald."
Azerbeidzjan zegt het gebied vreedzaam te willen integreren, maar na meerdere bloedige conflicten van de afgelopen decennia tussen beide partijen geloven veel inwoners van de betwiste enclave dat niet. Nagorno-Karabach valt staatsrechtelijk onder Azerbeidzjan, nadat Armenië een eerdere oorlog in de jaren 90 gewonnen heeft. Daarbij vielen in 1992 in de stad Chodzjali ook burgerdoden aan Azerbeidzjaanse kant.
Etnische zuivering of genocide?
Wordt een etnische groep mensen met geweld uit een bepaald gebied verdreven, dat is sprake van etnische zuivering. Genocide (of volkerenmoord) is het systematisch en opzettelijk uitmoorden van een etnische groep, of van een deel daarvan. Het zijn allebei zogeheten 'misdrijven tegen de menselijkheid' die zijn vastgelegd in internationale verdragen.
Nog steeds vast
De Armeense Nara Ghazaryan, die sinds vijf jaar in Nederland woont, maakt zich grote zorgen over haar familie en vrienden. "Ze zitten nog steeds vast in de hoofdstad Stepanakert. Het is te druk op de weg. Tantes, ooms, neven en nichten met hun gezinnen, veel kinderen en vrienden. Ik hoop dat ze vandaag of morgen kunnen vertrekken. Ze zullen diepbedroefd zijn."
Vervolgens is de vraag wat er met hen gaat gebeuren. Nara: "Niemand weet het. Mijn ouders blijven voorlopig in Armenië, maar ik denk dat velen naar de Verenigde Staten of ergens anders zullen willen migreren. Europa is te moeilijk."
Nara werkt als docent internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit. Eerder woonde en werkte ze in Engeland. "Het is ongelooflijk tragisch voor Armeniërs om hun historische thuisland te verlaten in de wetenschap dat hun beschaving vrijwel zeker zal worden vernietigd."
Ze noemt het onbegrijpelijk dat de internationale gemeenschap niet ingrijpt. "Zeer beschamend. De EU en de VS hadden eerder een duidelijk standpunt kunnen innemen. De oorlog van 2020 had geen gevolgen, net als aanvallen op Armenië in de afgelopen twee jaar. De blokkade van Nagorno-Karabach werd maandenlang getolereerd, er werd niet eens gedreigd met sancties. De gasovereenkomst met Azerbeidzjan heeft de EU duidelijk verblind."
'Dezelfde fout'
Ze doelt op de gasimport van EU-landen. Europa wil vanwege de Russische aanval op Oekraïne onafhankelijk worden van de Russen, maar moet zich daarvoor wenden tot andere landen, waaronder die met dubieuze regeringen zoals Azerbeidzjan.
"Het is verbazingwekkend dat we op Europees niveau dezelfde fout maken", zegt correspondent Koens. "Toen paaiden we Rusland, ondanks dat het een buurland binnenviel. Nu paaien we Azerbeidzjan, en laten we die steun niet los terwijl het een buurland binnenvalt."
Koens, die vaak in het gebied is geweest, houdt zijn hart vast voor wat de komende tijd gaat gebeuren. "Azerbeidzjan is politiek en militair vele malen machtiger dan het straatarme Armenië", zegt hij. "Armenië heeft geen plek om alle inwoners van de enclave op te vangen. De prijs voor deze politieke en militaire afgang zal enorm zijn. En je ziet nu al dat de woede in de Armeense hoofdstad Jerevan toeneemt. Wat hier, in deze uithoek van Europa, zich op dit moment afspeelt verdient al onze aandacht."
Regeringshoofd opgepakt
Eerder vandaag heeft het Azerbeidzjaanse leger ook Ruben Vardanyan, tot voor kort hoofd van de regering van de afgescheiden regio, opgepakt bij de grens. Vardanyan zou zijn overgeleverd aan de 'relevante staatsinstanties', aldus de grenswacht.
Azerbeidzjan zegt dat tijdens zijn offensief op de enclave 192 Azerbeidzjaanse soldaten zijn omgekomen, en 511 gewond geraakt. Ambtenaren van Nagorno-Karabach zeiden eerder dat zeker 200 mensen aan hun kant, onder wie 10 burgers, zijn gedood. Ruim 400 van hen raakten gewond.
